Hart der duisternis (1899) Joseph Conrad

"Hart der duisternis" wat een boek. Het boek dat voor Francis Ford Coppola als basis heeft gediend voor zijn film "Apocalypse now" blijft serieus aan de ribben kleven. We zeggen het soms makkelijk, maar hier is het wel zo. Dit is een boek dat je echt eens moet lezen of toch al tenminste deze bespreking. In de tekst hieronder ga ik in op volgende zaken:

• Waarom is dit zo een belangrijk boek?

• Wie is de auteur?

• Waarover gaat het?

• Wat vond Coppola in het boek van Conrad?

Een boek dat je echt gelezen moet hebben...

"Heart of darkness" is één van die boeken over kolonialisme die een enorme indruk maken op de lezer. Schrijvers zoals Conrad, Multatuli met "Max Havelaar" en Couperus met "De Stille Kracht" geven ons inzicht in zowel de zichtbare gruwelen van koloniale uitbuiting als de subtielere psychologische en culturele gevolgen. Een bijzonder aspect van Heart of Darkness, Max Havelaar, en De stille kracht is dat ze geschreven zijn tijdens de hoogtijdagen van het kolonialisme, en bovendien door westerse auteurs die deel uitmaakten van de koloniserende culturen. Dit geeft de werken een unieke positie in de literatuur over kolonialisme, omdat ze kritiek leveren vanuit het perspectief van de kolonisator zelf. Dit creëert een zeker paradox en maakt de kritiek zowel krachtig als complex, want de auteurs waren zelf ingebed in het systeem dat ze bekritiseerden. Ze bieden niet alleen een kritische blik op kolonialisme, maar doen dat vanuit de interne worstelingen en contradicties van de kolonisator zelf. Hierdoor krijgen we niet alleen inzicht in de structurele misstanden van kolonialisme, maar ook in de morele, psychologische en culturele dynamiek die het systeem in stand hield. Ze blijven daarom tijdloze en belangrijke werken die kolonialisme helpen blootleggen vanuit het perspectief van degenen die ervan profiteerden – en die er tegelijkertijd door beschadigd werden.

Over de auteur en het ontstaan van het boek

Joseph Conrad werd geboren als Józef Teodor Konrad Korzeniowski op 3 december 1857 in Berdychiv (in het huidige Oekraïne). Hoewel hij van Poolse afkomst was en pas op latere leeftijd Engels leerde, wordt hij beschouwd als een zeer belangrijk schrijver in de Engelse literatuur. Conrad bracht een groot deel van zijn vroege leven door op zee, en die ervaringen vormden zijn diepgaande inzichten in menselijk gedrag en de gecompliceerde morele dilemma's die zich aan de randen van de beschaving afspelen.

In veel van Conrads werk spelen zeevaarders, handelaren en avonturiers de hoofdrol, personages die op een of andere manier worstelen met hun morele en emotionele grenzen. Conrad zelf had als jonge man de zee gekozen als een soort ontsnapping en bracht jaren door in de handelsvaart, waarbij hij de wereld rondreisde. Hij kreeg te maken met exotische locaties en diverse culturen, ervaringen die later hun weg vonden in zijn verhalen, zoals in "Lord Jim", "Nostromo" en natuurlijk "Heart of Darkness".

Peter Kuper is a cartoonist and illustrator whose work appears regularly in The New Yorker. His latest graphic novel is an adaptation of Joseph Conrad’s “Heart of Darkness.

“Heart of Darkness,” gepubliceerd in 1899, is een van zijn meest bekritiseerde en tegelijkertijd meest bewonderde werken. Het verhaal is een fascinerende allegorie die niet alleen de gruwelen van het Europese kolonialisme in Afrika blootlegt, maar ook dieper graaft in de duistere en tegenstrijdige aard van de menselijke ziel. Conrad baseerde het verhaal op zijn eigen reis in 1890 naar Congo, waar hij als kapitein op een stoomboot de donkere, bijna ondoordringbare jungle van de Congo-rivier verkende. De verschrikkingen en uitbuiting die hij er zag, maakten een diepe indruk op hem en inspireerden hem tot het schrijven van een roman die al generaties lezers confronteert met ongemakkelijke waarheden over beschaving, macht en moraal.

Over de inhoud

Het verhaal van "Heart of Darkness" begint in een intieme, bijna verstilde setting op een jacht op de rivier de Theems, waar een groep vrienden, allen voormalige zeelieden, wacht tot het tij keert. Hier introduceert de onbekende verteller de sfeer en de personages, waarbij enkel Marlow bij naam genoemd wordt. De onbekende verteller observeert hoe de rivier in een melancholische sfeer baadt en roept vervolgens een historische vergelijking op: hij herinnert zich dat ook de Romeinen ooit de Theems opvoeren, lang voordat Engeland een beschaafde natie werd. Deze beschrijving heeft een diepere symbolische lading. Conrads verwijzing naar de Romeinen die de Theems opvaren, heeft als doel om te laten zien hoe Engeland in die tijd een onbekende, “barbaarse” en onontgonnen wereld was v oor de Romeinen – net zoals Congo dat nu voor de Europeanen in Marlows tijd is. De Britse beschaving, die zich in de 19e eeuw als de meest geavanceerde en moreel verheven beschouwde, was ooit zelf een primitieve wereld die veroverd en "beschaafd" moest worden door een machtiger rijk. In Conrads verhaal is Engeland dat ooit-barbaarse land dat pas na eeuwen van invloed en beschaving transformeerde. Dit roept de vraag op of de Europese koloniale bemoeienis in Congo op dezelfde manier gerechtvaardigd kan worden en of het een ware vorm van beschaving is of gewoon een ander voorbeeld van brute overheersing en exploitatie.

Het is Marlow die de stilte breekt en zijn verhaal deelt, een verhaal dat lang in hem heeft gesluimerd en nu als een beklemmende herinnering naar boven komt. Marlow, onze terughoudende verteller, is op het moment dat hij zijn verhaal begint te vertellen, een doorgewinterde zeeman die naar het hart van Afrika wordt getrokken door de aantrekkingskracht van ivoor en een misschien wel de zoektocht naar avontuur. Marlows verhaal voert hen van de rustige Theems naar de diepten van het Afrikaanse continent, waar hij ooit, als jongeman, naar Afrika trok om een stoomboot over de Congo te besturen.

Marlows reis naar Congo is in eerste instantie een avontuur, aangewakkerd door nieuwsgierigheid en de wens om onbekende gebieden te verkennen, maar zijn aankomst in Congo confronteert hem met de brute realiteit van het kolonialisme. Wat hij aantreft is een wereld waarin uitbuiting en menselijke misstanden de norm zijn, waar mensen gereduceerd worden tot objecten van winstbejag en onderwerping. Hij neemt het bevel over een roestige stoomboot en waagt zich op de Congo, een rivier die lijkt te kronkelen als een gewonde slang. Zijn reis over de rivier wordt dan ook steeds beklemmender. Hij en ook wij als lezer worden als het ware ondergedompeld in een oeroud labyrint. Je voelt tijdens het lezen de drukkende hitte, de vochtigheid en de vreemde geluiden uit het oerwoud alsof de jungle hem langzaam opslokt, waar de grens tussen beschaving en barbarij vervaagt en duisternis fluistert vanuit de oude bomen. De rivier, met zijn kronkelende, slangenachtige vorm, lijkt een metafoor te worden voor de morele dubbelzinnigheid waarmee hij wordt geconfronteerd. De vervaging tussen goed en kwaad, steeds dieper afdalend in de duisternis.

Marlow is onderweg naar Kurtz, een mysterieuze en charismatische man die in de verhalen van anderen afgeschilderd wordt als zowel briljant als duister. Kurtz wordt door zijn mede-Europeanen bijna als een mythische figuur gezien, iemand die boven het gewone verheven is. Wanneer Marlow Kurtz uiteindelijk ontmoet, is deze echter verworden tot een holle, gebroken man, compleet overgeleverd aan zijn eigen obsessies en de ‘duisternis’ die hij in de jungle gevonden heeft. Kurtz komt uit de schaduwen tevoorschijn, een uitgeholde versie van zijn vroegere zelf, verteerd door de duisternis die hij probeerde te exploiteren. Zijn ivoor, een symbool van hebzucht en uitbuiting, wordt een grotesk monument voor zijn ondergang. Kurtz vertegenwoordigt de diepste afgrond van de menselijke ziel, iemand die ten prooi is gevallen aan zijn eigen macht en verlangens. Deze ontmoeting laat een diepe indruk na op Marlow, die zich niet alleen bewust wordt van Kurtz’ morele verval, maar ook van zijn eigen mogelijke duistere kanten. Kurtz’ beroemdste uitspraak, “The horror! The horror!” vat de onuitsprekelijke, morele verwording samen die de duisternis van de mensheid blootlegt.

Marlow, die deze afdaling in de duisternis getuigt, worstelt met zijn eigen medeplichtigheid aan de koloniale nachtmerrie. Na Kurtz’ dood keert Marlow terug naar Europa, waar hij Kurtz' verloofde ontmoet, een vrouw die nog steeds gelooft in het heldendom en de morele grandeur van Kurtz. Deze scène benadrukt de enorme kloof tussen de mythe die Kurtz’ geliefde koestert en de realiteit die Marlow heeft gezien. Marlow liegt tegen haar over Kurtz’ laatste woorden, uit mededogen, om haar de grimmige waarheid te besparen en haar illusie te laten voortbestaan. Deze ontmoeting confronteert Marlow met de manier waarop mensen hun eigen beeld van de waarheid creëren, vaak als bescherming tegen de afgrondelijke realiteit.

“Heart of Darkness” is meer dan alleen een koloniale kritiek. Joseph Conrad onderzoekt de diepten van de menselijke natuur waar de schijn van beschaving kan barsten onder de druk van primitieve driften. De jungle, met zijn verstikkende omhelzing en primitieve geluiden, wordt een spiegel die de duisternis weerspiegelt die in elk van ons schuilt. De stijl van Conrad is niet altijd eenvoudig. Je zou kunnen zeggen dat de zinnen en de opeenvolging van scènes de beklemming van de jungle en de verwarring die dat teweeg brengt ook bij de lezer begint te leven. Zijn personages zijn geen helden of schurken. Het zijn mensen zoals wijzelf, worstelend met de morele ambiguïteiten van het kolonialisme en de strijd tussen goed en kwaad in het hart van de mens. De kracht van een boek als “Heart of Darkness” is dat het je doet nadenken om op zoek te gaan naar de duisternis in jezelf. Dat is ook één van de grote krachten van lezen. Je wordt meegenomen in het verhaal en ziet de personages beslissingen nemen, ervaringen opdoen. Telkens denk je wat jezelf zou doen. Die empathie zorgt ervoor dat je meer en dieper gaat nadenken en niet te vlug mensen gaat be- of veroordelen. Wat is licht? Wat is duisternis? Terwijl je daarover nadenkt, stroomt de Congorivier steeds verder. Conrads Congo, waar de rivier geheimen fluistert en door de jungle kronkelt, met steeds de vreemde angstaanjagende geluiden alsof de jungle onuitgesproken waarheden verbergt.

Apocolypse now

De film Apocalypse Now van regisseur Francis Ford Coppola is gebaseerd op Joseph Conrads Heart of Darkness, maar verplaatst de setting van het koloniale Congo naar de Vietnamoorlog. De film behoudt de kern van Conrads ideeën over de dunne lijn tussen beschaving en barbarij en over de verwoestende invloed van macht en morele ambiguïteit. Door de setting naar de Vietnamoorlog te verplaatsen, laat Coppola zien dat Conrads thema's tijdloos zijn: oorlog, kolonialisme, en de menselijke neiging tot vernietiging blijven ons achtervolgen, en de zoektocht naar Kurtz blijft een metafoor voor de confrontatie met onze eigen duisternis en die van de mensheid als geheel.

Mocht je eens de tijd hebben dan moet je zeker eens naar deze documentaire kijken over de totstandkoming van de film. Hearts of Darkness: A Filmmaker's Apocalypse is niet alleen een documentaire over de productie van een film, maar ook een verhaal over ambitie, de menselijke veerkracht en de tol die artistieke genialiteit kan eisen. Het laat zien hoe Coppola, ondanks immense obstakels, een film maakte die tot op de dag van vandaag resoneert als een cinematografisch meesterwerk. Echt indrukwekkend.