Frankenstein, de moderne Prometheus.

Duistere tijden

Twee mannen kijken uit over zee (1817) door Caspar David Friedrich (1774-1840)

1816 wordt het jaar zonder zomer genoemd. Europa en delen van Amerika hadden toen te lijden onder abnormaal koud weer in de zomermaanden met grote temperatuurschommelingen en veel neerslag. Aan de basis ligt een uitbarsting van de vulkaan Tambora op het Indonesische eiland Soembawa waardoor het uitgespuwde materiaal maandenlang de hemel grijs kleurt. Het weer zorgt voor onrust en onbehagen onder de bevolking. Oogsten mislukken met alle gevolgen van dien.

Op zijn huwelijksreis in 1816 maakte de Britse schilder John Constable (1776-1837) dit schilderij van Weymouth Bay.

Villa Diodati

Het is in deze zomer dat in Villa Diodati, aan het meer van Genève, een aantal jonge Britten elkaars gezelschap zoeken. De tijdelijke huurder van de villa is de jonge lord George Byron. Frequente gasten zijn de dichter Percy Shelley en zijn achttienjarige minnares Mary. Wanneer het dagen achtereen regent en onweert, daagt Byron zijn gasten uit met een activiteit om de tijd te doden. Byron stelt spontaan voor dat ze elk zelf een griezelverhaal moeten bedenken, waarbij het beste verhaal wint. Het duurt een tijdje voor Mary een idee voor een bloedstollend verhaal krijgt. Dat gebeurt volgens haar door een angstdroom. Daarin ziet ze ‘een bleke wetenschapper bekend met duistere kunsten’ die ‘iets gruwelijks wat op een mens lijkt tot leven wekt’.

Prometheus in dokter Frankenstein

Net zoals Prometheus vuur steelt van de goden om de mensheid te verlichten en zich zo op gelijke voet van de goden zet, eigent Victor Frankenstein zich het goddelijk recht toe het om leven te creëren. Prometheus en Frankenstein treden met hun daden buiten de gangbare grenzen van kennis en technologie en creëren zo iets nieuws en machtigs. Bij het creëren lijkt elk moreel besef en verantwoordelijkheidsgevoel te ontbreken. Wat na het creëren? Welke gevolgen kan de creatie te weeg brengen? Hoe ver kan de mens ingrijpen in de natuur? De vraag die Mary Shelley zicht stelt is wat gebeurt er wanneer wetenschappelijke vooruitgang losgekoppeld wordt van ethiek?

Zowel Prometheus als Frankenstein worden gestraft voor hun overmoed en arrogantie. Prometheus wordt gestraft door de goden voor zijn daad van rebellie, en Victor Frankenstein wordt geconfronteerd met de tragische gevolgen van zijn ambities. Direct na de schepping beseft Victor Frankenstein hoe rampzalig zijn daden zijn.

Theodore von Holst, ‘Frankenstein’ (1831)

Hij grijpt echter niet in, maar vlucht weg en laat zijn creatie los op de wereld. Het monster, alleen en onbegrepen, gaat op zoek naar gezelschap. Zijn zoektocht naar liefde en warmte wordt niet beantwoord. Uit pure wanhoop en razernij keert de creatie zich tegen zijn schepper en doodt de geliefden van dokter Frankenstein.

De term "The Modern Prometheus" symboliseert de complexe relatie tussen wetenschap, technologie, ethiek en de menselijke verantwoordelijkheid voor de creaties die voortkomen uit deze vooruitgang. Het vergelijken van Frankenstein met Prometheus benadrukt de waarschuwingen en morele dilemma's die voortkomen uit het streven naar kennis en macht zonder de gevolgen volledig te begrijpen.