Waarom cultuur belangrijk is (2007) Roger Scruton

​Roger Scruton (1944–2020) was een Britse filosoof, schrijver en publicist, bekend om zijn conservatieve opvattingen en diepgaande analyses op het gebied van esthetiek, politiek en cultuur. In zijn essay "Waarom cultuur belangrijk is" houdt hij een krachtig pleidooi voor het belang van de westerse cultuur in een tijd waarin die cultuur onder vuur wordt genomen van zowel interne als externe critici.

Hij verdedigt wat T.S. Eliot “de gemeenschappelijke zoektocht naar het juiste oordeel” noemde. T.S. Eliot (1888–1965) was een invloedrijk dichter, essayist, literair criticus en toneelschrijver ondermeer bekend van The Waste Land (1922) en Four Quartets (1943). Eliot had een diepe interesse in cultuur, religie en traditie, wat tot uiting kwam in zowel zijn literaire kritiek als zijn essays over de rol van cultuur in de samenleving. De uitspraak “de gemeenschappelijke zoektocht naar het juiste oordeel” verwijst naar Eliots opvatting dat cultuur en traditie cruciaal zijn voor het ontwikkelen van gedeelde normen en waarden binnen een samenleving. Hij benadrukte dat kunst, literatuur en filosofie niet alleen individuele expressievormen zijn, maar ook bijdragen aan een collectieve zoektocht naar waarheid en moreel inzicht. Net als Eliot geloofde Scruton dat ware cultuur meer is dan oppervlakkig amusement; het is een gedeelde zoektocht naar wijsheid, schoonheid en moreel besef.

Scruton opent zijn essay met een reflectie op wat cultuur werkelijk betekent. Hij stelt dat cultuur meer is dan enkel amusement. Cultuur helpt individuen om te begrijpen wat het betekent om mens te zijn en biedt een gedeeld referentiekader voor waarden en normen.

Veel van de grote culturele uitingen—van muziek en literatuur tot schilderkunst en architectuur—zijn geworteld in religieuze tradities. Scruton betoogt dat deze vormen van expressie niet alleen artistieke waarde hebben, maar ook een diepere morele en spirituele dimensie bezitten die essentieel is voor het menselijk leven.

In een scherpe analyse haalt Scruton uit naar de modieuze relativisten die alle culturen als gelijkwaardig beschouwen en de unieke waarde van de westerse traditie ontkennen. Hij verzet zich tegen de idee dat er geen objectieve maatstaven zouden zijn voor culturele schoonheid en betekenis.

Een belangrijk deel van het essay is gewijd aan de rol van muziek in de vorming van het karakter. Scruton verdedigt zowel de klassieke traditie als het Amerikaanse lied en wijst op de schade die moderne popmuziek berokkent aan de geest. Volgens hem draagt oppervlakkige, commercieel gedreven muziek niet bij aan de morele en emotionele ontwikkeling van de mens, maar ondermijnt ze die juist.

Scruton neemt het op voor de traditionele architectuur en figuratieve schilderkunst, die hij beschouwt als essentiële pijlers van onze culturele erfenis. Hij bekritiseert de modernistische en postmodernistische trends die volgens hem schoonheid en betekenis hebben ingeruild voor leeg experiment en ideologische statements.

Ten slotte onderstreept Scruton het belang van onderwijs in het doorgeven van culturele kennis en waarden. Hij waarschuwt dat het verlies van culturele educatie leidt tot een samenleving zonder zelfkennis en zelfvertrouwen. Alleen door onze culturele erfenis serieus te nemen, kunnen we begrijpen wie we zijn en welke waarden we moeten koesteren.

Scruton slaagt er in om op een eloquente manier verdediging van klassieke kunst, muziek en architectuur. Hij toont een brede kennis en filosofische diepgang waarbij hij kunst, filosofie en maatschappij op een boeiende manier met elkaar weet te verbinden. Zijn analyse van de schade die modernistische en postmodernistische trends hebben toegebracht aan de esthetiek en de cultuur is overtuigend. Daartegenover kan je kritiek uiten op Scruton die komt vaak voort uit het idee dat Scruton een te romantische en elitaire visie op cultuur heeft, waarin hij weinig ruimte laat voor moderne ontwikkelingen. Een te eenzijdige negatieve houding tegenover popmuziek en hedendaagse kunst wekt de indruk dat hij de waarde en complexiteit van moderne kunstvormen onderschat. Door weinig openheid te tonen voor culturele verandering gaat hij voorbij aan het feit dat cultuur steeds onderhevig is geweest aan verandering alleen mag die verandering geen complete uitwissing betekenen van onze tradities. Cultuur betekent verder bouwen en om dit te kunnen doen moet je kennis hebben over het verleden en tradities.

Is dit essay een meesterlijke verdediging van de westerse culturele traditie tegen relativisme en oppervlakkigheid of een te nostalgische en elitaire kijk op cultuur die onvoldoende rekening houdt met de diversiteit en dynamiek van de moderne wereld? Zelf vind ik dat Scrutons verdediging van de westerse cultuur me uitdaagt om stil te staan bij wat we willen behouden in een tijd van culturele en sociale versnippering.

In de VPRO-serie Van de schoonheid en de troost interviewde Wim Kayzer in 2000 de Britse filosoof Roger Scruton. In deze aflevering, getiteld "De Thuiskomst", verkent Scruton thema's als schoonheid, troost en de menselijke zoektocht naar betekenis.​

Tijdens het gesprek uit Scruton kritiek op de moderne samenleving, waarin volgens hem traditionele waarden en esthetische normen vaak worden ondermijnd. Hij wijst op de teloorgang van klassieke kunstvormen en de opkomst van relativisme, wat volgens hem leidt tot een verlies aan betekenis en verbondenheid.​

Scruton bespreekt ook de relatie tussen schoonheid en religie. Hij stelt dat de ervaring van schoonheid ons kan wijzen op het transcendente en ons bewust kan maken van een hogere orde. Deze inzichten sluiten aan bij zijn bredere filosofische opvattingen over de rol van het heilige in het dagelijks leven.​

Het volledige interview biedt een diepgaand inzicht in Scrutons denken en kan je hier bekijken.