De ontdekking van Urk (2020) Matthias M.R. Declercq

In De ontdekking van Urk neemt journalist en schrijver Mathias M.R. Declercq de lezer mee naar het voormalige eiland Urk, een van de meest gesloten gemeenschappen van Nederland. Zijn fascinatie voor Urk ontstond in 2009, toen hij tijdens een journalistieke opdracht verslag deed van een moord in de regio. De unieke sfeer van het dorp liet hem sindsdien niet meer los. Jaren later besloot hij langere tijd in Urk te wonen om het dorp en haar inwoners beter te begrijpen.

Opvallend aan Urk is dat de bewoners nog steeds spreken over "op Urk" in plaats van "in Urk", een taalkundige erfenis uit de tijd dat Urk nog een eiland was. Hoewel het sinds 1939 door de inpoldering van de Zuiderzee met het vasteland verbonden is, blijft de eilandmentaliteit sterk aanwezig. Urk heeft een eigen, hechte cultuur en een diepgewortelde identiteit die zich onderscheidt van de rest van Nederland.

Urk heeft het hoogste geboortecijfer van Nederland; ongeveer de helft van de bevolking is 24 jaar of jonger. Dit demografische gegeven weerspiegelt de sterke familiebanden en de traditionele gezinsstructuren die in Urk nog altijd centraal staan.

Urk staat bekend als het meest religieuze dorp van Nederland. Maar liefst 98 procent van de inwoners is religieus en aangesloten bij een van de 25 kerkgemeenschappen. Toch betekent dit niet dat er sprake is van een uniform geloof. Integendeel, Urk wordt gekenmerkt door een complexe religieuze versplintering, die zich uit in een onderscheid tussen de ‘lichten’ en de ‘zwaren’. De ‘zwaren’ hangen strengere, orthodoxe geloofsovertuigingen aan en leven volgens conservatieve principes, terwijl de ‘lichten’ een iets vrijere invulling geven aan hun religie. Deze tegenstelling zorgt soms voor spanningen binnen de gemeenschap. Declercq beschrijft dit als volgt: '

‘Urk blijkt geen geloofseiland maar een archipel aan overtuigingen waar ieder zich beroept op het eigen, grote gelijk.’ (p. 163).

Ondanks de sterke tradities kan Urk niet ontsnappen aan de invloed van de buitenwereld. Het dorp heeft te maken met dezelfde maatschappelijke uitdagingen als grotere steden: criminaliteit, drugsproblematiek en spanningen tussen modernisering en traditie. Dit blijkt uit de observatie van Declercq:

'Ook dit dorp dat zo graag een eiland wil zijn, maakt deel uit van een grotere wereld en kent op dorpsniveau de problematiek die de steden kent.' (p. 224).

Daarnaast verandert ook de arbeidsmarkt in Urk. Waar vroeger vooral Urkers werkten in de visserij en de bijbehorende industrie, werken nu steeds meer buitenlandse arbeidsmigranten in de visverwerkingsbedrijven. Dit leidt tot een verschuiving in de dynamiek van het dorp:

'In het oude dorp lopen buitenlanders achter de gids aan, maar hier op het industrieterrein lopen steeds meer Urkers achter de buitenlanders aan.' (p. 285).

De ontdekking van Urk is een intrigerend en genuanceerd portret van een gemeenschap die ondanks haar isolement onvermijdelijk geconfronteerd wordt met de buitenwereld. Declercq slaagt erin om met een open blik de unieke cultuur, religieuze verscheidenheid en sociale veranderingen van Urk in kaart te brengen. Zijn journalistieke aanpak zorgt voor een scherp en meeslepend beeld van een dorp dat gevangen zit tussen traditie en moderniteit. Het boek is niet zozeer een reisverslag, maar eerder een sociologische verkenning die de lezer laat nadenken over identiteit, religie, gemeenschapsgevoel en de invloed van globalisering en de moderniteit op gesloten gemeenschappen.