Buddenbrooks. Verfall einer Familie (1901) Thomas Mann

In zijn debuut de ‘Buddenbrooks. Verfall einer Familie’ (1901) schetst Thomas Mann de opkomst en ondergang van een aanzienlijke handelsfamilie, de Buddenbrooks, uit Lübeck in de 19e eeuw. Lübeck is een stad in het noorden van Duitsland waar Thomas Mann zelf opgroeide. In het boek beschrijft hij uitvoerig het leven van vier generaties en verweeft daarin veel autobiografische elementen. Heel wat personages zijn gebaseerd op Manns eigen familie en omgeving. Eerder las ik “The Magician” van Colm Toibin. In dit boek wordt het leven van Thomas Mann beschreven en wordt ook het creatieproces van zijn verschillende werken toegelicht. Een aanrader.

Het verhaal omvat een tijdsspanne van ruwweg veertig jaar Duitse geschiedenis (1835-1876). De geschiedenis speelt geen prominente rol, maar resoneert eerder op de achtergrond. Deze periode is de overgang van het Ancien Régime, de oude standenmaatschappij, die eeuwenlang Europa heeft beheerst naar de geboorte van de moderne westerse wereld. De 19e eeuw is in Duitsland de opkomst van het sterke Pruisen wat uiteindelijk door de drijvende kracht van Bismarck zal leiden tot het Duitse keizerrijk. De geschiedenis die op de achtergrond wordt beschreven klopt precies maar is een in de verte geplaatst decorstuk en speelt slechts mee in zoverre ze van invloed is op het wel en wee van de familie, ondermeer de mislukte revolutie van 1848 speelt een rol. Wanneer je echter weinig weet over de geschiedenis van Duitsland zal veel onopgemerkt voorbijgaan.

Het verhaal over het verval van de familie Buddenbrook verloopt door 4 generaties en begint met de oude Johann Buddenbrook. De stamvader die in zijn zeventigste jaar ‘de mode uit zijn jeugd niet ontrouw is geworden’. Hij draagt nog steeds een witgepoederde pruik. In het Lübeck van de oude Buddenbrook heerst in 1835 nog veel van de oude sociale orde van het Ancien Régime met een duidelijke scheiding tussen de standen. Daar komt gaandeweg het verhaal verandering in. Onder zijn bewind maakt de handelsfirma van de Buddenbrooks haar fortuin als leverancier van graan aan het Pruisische leger. Dit fortuin wordt gesymboliseerd in het statige koopmanshuis dat baadt in luxe en dat gebaseerd was op een bestaand huis in Lübeck (nu nog steeds te bezoeken). Thomas Mann beschrijft in zijn roman uitvoerig het interieur, de kledij, het eten,…

De oude Johan Buddenbrook is een echte ondernemer die met beide benen in het echte leven staat. Een man met humor, die niet alles in het leven met overdreven sérieux opneemt en de zaken graag goed op orde heeft. Hij is erg gesteld op een gerust gemoed én op een goede slaap.

Zijn zoon, Johan “Jean” Buddenbrook, is een stuk emotioneler en heeft meer aandacht voor het religieuze. Zaken die bij zijn vader eerder ontbreken en wat Jean dus duidelijk kwetsbaarder maakt voor het leven. Waar zijn vader zich bezighield met het bedrijf, heeft Jean reeds meer aandacht voor het metafysische en vertoont zo een grotere broosheid dan zijn vader.

De derde generatie Thomas, Anthonia “Tony” en Christian Buddenbrook spelen de grootste rol in het boek en staan symbool elk op hun manier voor het verval van de familie.

Thomas is de opvolger van zijn vader en moet zo de façade ophouden en doet dit in eerste instantie met succes. Hij weet de zaak verder uit te bouwen en trouwt met een meisje, Gerda, uit een vooraanstaande familie. Gerda wordt als figuur eerder beperkt uitgewerkt en vervult zo ook de rol van de vrouw van toen. Een rol op de achtergrond.

Tony groeit als dochter in het rijke geslacht van de Buddenbrooks op met de allures van een prinses. Voornaam zijn is haar levensdoel. Zij zal gedurende haar leven er steeds naar streven om haar stand vast te houden, maar zal door mislukte gearrangeerde huwelijken volledig mislukken. Tony was misschien wel de gedroomde opvolger voor het geslacht Buddenbrook. Dit komt tot uiting in de adviserende rol ze vervult voor haar broer Thomas. Tony had echter het nadeel een vrouw te zijn en wordt afgerekend op basis van haar huwelijken. Het eerste met een veelbelovende jongeman die uiteindelijk een lege doos blijkt te zijn. Het tweede aan een boertige brouwer uit München. Duitsers uit het Noorden keken sowieso neer op Duitsers uit het Zuiden. Een verschil vaak op vlak van religie én dus op levensvisie. Het Noorden dat protestants was en waar soberheid en de juiste werkethiek heel belangrijk was. Het Zuiden dat eerder katholiek was en waar de normen en waarden een stuk losser waren. Tony wordt zo één van de meest tragische figuren uit het boek én daarmee ook één van de meest interessante.

Christian is een bon vivant, rebel, non-comformist die niet kan aarden in de ondernemerscultuur en daardoor aan de rand van de familie zijn leven zal leiden en zich onbegrepen voelt. De tweede zoon in lijn én dus geen “troonopvolger”. Hij wil niet tot de kern van de familie behoren, maar tegelijk blijft hij wel afhankelijk van de familie voor zijn levensonderhoud. Het verschil tussen de broers is dus enorm. "Ik ben geworden wat ik ben omdat ik niet wilde worden zoals jij." zegt Thomas op een bepaald moment. Thomas die misschien ook wel meer vrijheid verlangde, weg van het keurslijf, maar dit verdrong in belang van de familie. In dit opzicht is het boek een echte familieroman met alle voor- en nadelen van familie.

Het gezag van het aanzienlijk koopmansgeslacht verpersoonlijkt in Thomas Buddenbrook kent ook samen met hem een neergang. Zoals reeds beschreven slaagt hij er aanvankelijk in om de zaken steeds beter te laten lopen en dit zal culmineren in de bouw van een nog luxueuzer huis voor de familie. Dit hoogtepunt houdt echter reeds de neergang in. Thomas wordt slachtoffer van zijn toegenomen sensibiliteit. Dit verval wordt extra in de verf gezet door het fysieke verval. Elke generatie is “ziekelijker” dan de vorige. Thomas Buddenbrook, de derde generatie, sukkelt met zijn tanden en sterft na een banale tandontsteking en een ingreep bij de tandarts. De dood van Thomas brengt de zaak een harde slag toe en Gerda, zijn vrouw, en de jonge Hanno Buddenbrook, moeten het huis verlaten en worden genoodzaakt een meer bescheiden leven te leiden.

Johan “Hanno” Buddenbrook is de ziekelijke zoon van Thomas Buddenbrook en Gerda die op geen enkele manier interesse toont voor de zaken van zijn vader en ook omgekeerd vindt zijn vader geen aansluiting met zijn zoon. Hanno speelt fantastisch piano en is dus zeer getalenteerd. Zijn pianospel wordt echter gekenmerkt door een eerder vrije stijl. Ook hier weer een verwijzing naar de “lossere” zeden. De jongen wiens gezondheid steeds precair was sterft op 15-jairge leeftijd aan tyfus en zo komt de hoop op een verderzetting van het geslacht Buddenbrook roemloos tot een eind.

Waarom dit allemaal zo gebeurt, wordt verklaard uit een redeloos streven naar succes dat altijd en onontkoombaar tot de ondergang, tot ongeluk moet leiden. Hier komt duidelijk de invloed van Schopenhauer tot uiting. Aan de allesvernietigende levenswil kan niemand ontsnappen. Je kunt er hoogstens een beperkte tijd afstand van nemen als filosoof of kunstenaar, in het bijzonder door de muziek. Mann laat zijn hoofdfiguur, Thomas Buddenbrook, hierin berusten door hem aan het eind van zijn leven de pessimistische filosofie van de rond 1900 bij kunstenaars populaire filosoof te laten ontdekken.

In deze roman schetst Mann de opkomst en decadentie van de negentiende-eeuwse Duitse en Europese burgerlijke cultuur. Dit vind je terug in de toenemende sensibiliteit die zich uit in de steeds sterker op de voorgrond tredende kunstzinnig-esthetische trekken van de burgerlijke wereld, een teken van decadentie. Het gezonde “koopmansverstand” van de oude Johan Buddenbrook moet meer en meer plaats maken voor het sensitieve, melancholische. Het verval van de familie Buddenbrook biedt een spiegel voor het verval van Duitsland uit de tijd van Mann. Duitsland had de Eerste Wereldoorlog verloren en was van een trotse natie vervallen in chaos. Het boek straalt een zeker cultuurpessimisme uit.

Een boek uit 1901 met krachtige personages en thema’s (familierelaties, kapitalisme, feminisme, omgaan met emoties,..) die ook perfect in deze tijd herkenbaar zijn. Aanrader.