Anna Karenina (1877) Leo Tolstoj

Anna Karenina, geschreven door Lev Tolstoj en gepubliceerd tussen 1873 en 1877, wordt beschouwd als een van de grootste romans aller tijden. Het boek biedt een diepgaande psychologische analyse van de hoofdpersonages, verweven met een scherp sociaal commentaar op het Rusland van de late 19e eeuw. Tolstoj schetst een maatschappij waarin aristocratische conventies, familie-eer en persoonlijke verlangens met elkaar in botsing komen. Het tragische lot van Anna Karenina vormt het hart van de roman, maar parallel daaraan loopt het verhaal van Konstantin Levin, een personage waarin Tolstoj zijn eigen filosofische opvattingen over landbouw, geloof en het menselijk bestaan projecteert.

Tolstoj schreef dit werk vrij kort na Oorlog en Vrede (1869), zijn andere monumentale roman, waarin hij de Russische samenleving en de Napoleontische oorlogen op epische wijze verbeeldde. In Anna Karenina richt hij zich niet op oorlog en politiek, maar op de innerlijke conflicten en morele dilemma’s van individuen binnen de aristocratische samenleving.

Na de eerste publicatie kreeg Tolstoj alle Russische critici over zich heen, die het boek afdeden als een "romantisch niemendalletje over het rijke leven". Fjodor Dostojevski daarentegen prees het boek als "perfect als een kunstwerk". Deze mening werd gedeeld door Vladimir Nabokov, die met name bewondering had voor "de perfect gevormde magie van Tolstojs stijl" en voor de bewegende trein als leidmotief. Dit motief wordt in de eerste hoofdstukken subtiel geïntroduceerd (de modeltrein waar de kinderen mee spelen), in latere hoofdstukken onafwendbaar opgebouwd (de nachtmerrie van Anna) en dient als het majestueuze sluitstuk van het boek. Deze geleidelijke opbouw van het treinsymbool onderstreept Tolstojs meesterlijke narratieve techniek.

Tolstoj opent zijn verhaal met de iconische zin: "Gelukkige gezinnen lijken allemaal op elkaar, maar elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier." Hiermee introduceert Tolstoj meteen een van de kernideeën van het boek: de veelvormige en unieke aard van menselijke relaties en hoe geluk binnen een sociaal en familiaal kader gestandaardiseerd lijkt, terwijl ongeluk een oneindige variëteit kent. Dit thema weerspiegelt zich in de verschillende relaties die Tolstoj beschrijft: het gestrande huwelijk van Anna en Karenin, de stormachtige passie tussen Anna en Vronski, en de groeiende liefde tussen Levin en Kitty. Elk van deze relaties kent zijn eigen dynamiek en strijd, waardoor Tolstoj’s observatie over geluk en ongeluk treffend wordt geïllustreerd.

De roman behandelt grote thema’s zoals de destructieve kracht van passie, de onverbiddelijke sociale conventies en de zoektocht naar zingeving. Anna’s overspelige liefde voor Aleksej Vronski is niet slechts een persoonlijke tragedie, maar ook een botsing met de strikte morele codes van haar tijd. Haar maatschappelijke val – van een geliefde aristocratische dame tot een verstoten vrouw – toont hoe rigiditeit en hypocrisie binnen de elite haar genadeloos veroordelen.

Daar tegenover staat Levin, die een andere weg bewandelt: hij zoekt zijn geluk niet in de salons van Sint-Petersburg of Moskou, maar in het harde en eerlijke werk op het platteland. Zijn zoektocht naar betekenis, liefde en religieuze zekerheid biedt een contrast met de zelfdestructieve passie van Anna en Vronski. Waar Anna’s leven eindigt in wanhoop en tragiek, vindt Levin uiteindelijk een vorm van innerlijke vrede.

Tolstoj schreef Anna Karenina in een periode van grote maatschappelijke veranderingen in Rusland. De afschaffing van de lijfeigenschap in 1861 bracht een sociale transitie teweeg, waarbij de aristocratie worstelde met haar rol en de boerenklasse een nieuw zelfbewustzijn ontwikkelde. Deze spanning komt tot uiting in Levins worsteling met de landhervormingen en zijn zoektocht naar een rechtvaardiger samenleving. Ook de positie van de vrouw in een door mannen gedomineerde wereld wordt schrijnend zichtbaar in Anna’s lot: haar verlangen naar liefde en autonomie wordt haar fataal in een maatschappij waarin vrouwen geen ruimte krijgen voor eigen keuzes buiten het huwelijk.

Het thema van de roman wordt vaak vergeleken met Madame Bovary van Gustave Flaubert en Eline Vere van Louis Couperus. Alle drie de werken draaien om vrouwelijke hoofdpersonages die gevangen zitten in conventies en zoeken naar een groots, romantisch leven – met noodlottige gevolgen.

Anna Karenina en Emma Bovary delen een tragisch verlangen naar hartstocht en ontsnapping uit een leven dat hen verstikt. Toch verschilt Anna van Emma Bovary doordat ze oprecht liefheeft en niet slechts op zoek is naar romantische sensatie; haar gevoelens voor Vronski zijn diep en existentieel.

Eline Vere heeft eveneens raakvlakken met Anna’s verhaal, maar de nadruk bij Couperus ligt meer op het psychologische verval van een vrouw die niet kan aarden in de werkelijkheid. Eline is niet zozeer een slachtoffer van sociale conventies, maar eerder van haar eigen onvermogen om een vaste identiteit en richting te vinden in het leven. Anna Karenina daarentegen is een krachtige vrouw die bewust kiest voor haar liefde, maar uiteindelijk geen uitweg vindt uit de sociale veroordeling en haar eigen innerlijke strijd.

Anna Karenina is een meesterwerk dat de menselijke ziel ontleedt en universele thema’s aansnijdt die tot op de dag van vandaag relevant zijn. Tolstojs meesterlijke stijl, zijn scherpe observaties van de Russische maatschappij en zijn genuanceerde portrettering van liefde en moraliteit maken dit boek een onmisbare klassieker. De roman blijft lezers uitdagen en ontroeren, of het nu gaat om Anna’s tragische strijd, Levins existentiële zoektocht of de tijdloze vraag wat ware liefde en geluk betekenen in een wereld vol sociale verplichtingen en verwachtingen.

Scène uit Julien Duvivier’s verfilming (1948) van Tolstoj’s roman Anna Karenina met Vivian Leigh in de hoofdrol

Na het voltooien van Anna Karenina (1877) raakte Tolstoj in een diepe existentiële crisis, die uiteindelijk leidde tot een periode van depressie en spirituele ommekeer. Hij begon steeds meer te twijfelen aan zijn aristocratische levensstijl, zijn literaire werk en zelfs aan de fundamenten van zijn geloof.

In de jaren na Anna Karenina schreef Tolstoj Mijn Biecht (1882), waarin hij openlijk zijn innerlijke strijd beschreef. Hij voelde een diepe afkeer van de leegheid van de aristocratie en de ongelijkheid in de maatschappij. Dit leidde ertoe dat hij afstand deed van zijn bezittingen en een sobere, bijna ascetische levensstijl aannam. Hij ontwikkelde een eigen filosofische en morele leer, sterk geïnspireerd door christelijk pacifisme en eenvoud, wat later bekend werd als het Tolstojanisme.

Tolstoj als jongeling, volwassene en oude man

Zijn spirituele crisis leidde ook tot conflicten binnen zijn familie, met name met zijn vrouw Sofia, die moeite had met zijn drastische ommekeer en het feit dat hij afstand nam van zijn literaire successen. Tolstoj’s latere jaren werden getekend door deze spanningen en zijn voortdurende zoektocht naar een zinvol leven. Uiteindelijk verliet hij op 82-jarige leeftijd zijn landgoed Jasnaja Poljana en overleed hij enkele dagen later in een klein treinstation, uitgeput en ziek.

Hieronder vind je een uitgebreide bespreking van de inhoud.

Deel 1

Het verhaal begint met een crisis in het huwelijk van Stepan Arkadjevitsj Oblonski (Stiva) en zijn vrouw Darya Aleksandrovna (Dolly). Dolly heeft ontdekt dat Stiva een affaire heeft gehad met de gouvernante van hun kinderen, wat leidt tot spanningen in hun huishouden. Stiva is een charmante, maar oppervlakkige man die zijn werk doet als hoge ambtenaar in Moskou en zich weinig bekommert om de gevolgen van zijn gedrag.

Stepan Arkadjevitsj had zich nooit een richting of een mening gekozen, maar die richting, die meningen waren vanzelf tot hem gekomen, juist zoals hij zich niet zelf het model van een hoed of een pak koos, maar datgene nam, wat algemeen werd gedragen. En voor hem, die in een bepaalde kring van de samenleving verkeerde en behoeft had aan een zekere intellectuele bezigheid, zoals men die gewoonlijk met het rijpen van de jaren krijgt, was het even noodzakelijk er meningen op na te houden als een hoed. Wanneer er al een reden was, waarom hij de liberale richting verkozen had boven de conservatieve, die in zijn kring ook vele aanhangers had, dan was deze niet dat hij de liberale hoger stelde, maar dat die beter bij zijn levenswijze paste.p13-14

Om het conflict met Dolly te helpen oplossen, roept Stiva de hulp in van zijn geliefde zus Anna Arkadjevna Karenina. Anna, die getrouwd is met de gereserveerde en moreel starre Aleksej Aleksandrovitsj Karenin, reist vanuit Sint-Petersburg naar Moskou. Tijdens haar treinreis ontmoet ze de moeder van graaf Aleksej Kirillovitsj Vronski, een charismatische en aantrekkelijke officier. Bij aankomst op het station in Moskou maakt Anna kennis met Vronski, en er ontstaat een onmiddellijke, intense connectie tussen hen. Tijdens dit moment wordt er ook een tragisch incident waargenomen: een spoorwegmedewerker komt om het leven onder de trein. Dit wordt door sommige personages gezien als een slecht voorteken.

Ondertussen wordt Konstantin Dmitrijevitsj Levin, een landheer en vriend van Stiva, geïntroduceerd.

Levin en Oblonski mochten elkaar ondanks het verschil in karakter en in opvattingen, zoals vrienden elkaar mogen, die van hun jeugd samen zijn opgegroeid.p25

Levin, die op het platteland woont en een eenvoudige, idealistische levensstijl aanhangt, komt naar Moskou met een doel: Kitty Sjerbatskaja, Dolly's jongere zus, ten huwelijk vragen. Kitty is echter in de ban van graaf Vronski, die veel tijd aan haar besteedt en haar charmes lijkt te waarderen. Levin ontmoet Kitty op de ijspiste en besluit diezelfde avond zijn gevoelens te bekennen. Kitty wijst Levin echter af, in de overtuiging dat Vronski haar spoedig ten huwelijk zal vragen.

De sociale scène in Moskou onthult spanningen tussen de verschillende personages. Tijdens een bal wordt Kitty diep gekwetst wanneer ze beseft dat Vronski's aandacht volledig naar Anna uitgaat. Hij danst de mazurka met Anna, waardoor het voor Kitty duidelijk wordt dat hij geen serieuze intenties heeft. Kitty’s afwijzing van Levin blijkt een vergissing, en ze raakt emotioneel in de war.

Levin, teleurgesteld door Kitty’s afwijzing en de oppervlakkigheid van het stadsleven, beslist om de stad te verlaten. Voordat hij afreist gaat hij op bezoek bij zijn broer Nikolaj, een aan alcohol verslaafde man met radicale ideeën over het communisme. Het bezoek is ongemakkelijk en confronteert Levin met de donkere kanten van zijn familie en zijn eigen idealen. keert terug naar zijn landgoed op het platteland. Terug op zijn landgoed zoekt Levin troost in zijn werk en voelt een diepe verbondenheid met het buitenleven en de eenvoudige boeren die voor hem werken.

Anna die erin geslaagd is om Dolly en Stiva te verzoenen, wordt nu zelf overvallen door innerlijke onrust. Wanneer ze terugreist naar Sint-Petersburg, wordt ze overweldigd door gedachten aan haar ontmoeting met Vronski. Vronski reist met dezelfde trein haar achterna, en hun gedeelde aanwezigheid versterkt de spanning tussen hen. Bij aankomst in Sint-Petersburg wordt Anna opgewacht door haar man, Karenin, wiens stijve en rationele aard in scherp contrast staat met de vurige gevoelens die Vronski bij haar oproept. Anna voelt zich vervreemd van haar man en begint haar leven in een nieuw licht te zien.

Deel 2

De gevolgen van Vronski's afwijzing treffen Kitty Sjerbatskaja zwaar. Ze vervalt in een staat van ziekte en depressie. Haar fysieke en emotionele toestand baart haar familie grote zorgen. Haar vader ziet duidelijk dat liefdesverdriet de oorzaak is, hoewel haar moeder haar eerdere voorkeur voor Levin verafschuwde en de fout van Kitty om Vronski te verkiezen niet erkent. Een arts wordt geraadpleegd, maar Kitty’s vader wantrouwt zijn oordeel. De dokter adviseert een verblijf in het buitenland om haar gezondheid te herstellen. Het gezin besluit naar een Duitse kuuroord te reizen, in de hoop dat rust en verandering Kitty's geestelijke en fysieke welzijn zullen bevorderen.

Ondertussen wordt in Sint-Petersburg het sociale leven binnen de aristocratie geschetst. Anna Karenina en Aleksej Vronski beginnen op te vallen in de salons van de hoge adel. Anna’s hartstochtelijke gevoelens voor Vronski kunnen niet langer verborgen blijven. Haar man, Aleksej Aleksandrovitsj Karenin, een formele en emotioneel afstandelijke politicus, is bezorgd over de schande die Anna’s gedrag kan brengen. Hij confronteert haar met haar indiscretie en probeert haar tot rede te brengen. Anna ontkent aanvankelijk de ernst van de situatie, maar haar gevoelens voor Vronski blijven groeien.

In contrast met het gejaagde leven in de stad, keert Levin terug naar het platteland om troost te zoeken in het werk op zijn boerderij. Hij probeert Kitty uit zijn gedachten te bannen, maar haar afwijzing blijft hem achtervolgen. Het boerenleven biedt een diepere voldoening voor Levin, die reflecteert op de relatie tussen eigenaar en arbeiders en worstelt met zijn idealen over landbouwhervormingen. Wanneer Stepan Arkadjevitsj Oblonski hem bezoekt om hem over te halen een stuk land te verkopen, bekritiseert Levin het gebrek aan langetermijnvisie van zijn vriend. Oblonski’s gemakzuchtige houding tegenover geldzaken illustreert zijn onverschillige karakter en bij uitbreiding de onverschillige houding van een groot deel van de adel. Tijdens hun ontmoeting vertelt Oblonski dat Kitty nog steeds ongetrouwd is, wat nieuwe hoop opwekt bij Levin.

Tegelijkertijd speelt zich bij Vronski een strijd af tussen hartstocht en verantwoordelijkheid. Zijn familie, met name zijn moeder en zijn broer, waarschuwt hem om zich niet volledig aan zijn gevoelens voor Anna over te geven. Ze zien de liaison evolueren naar een soort wanhopige Werther-hartstocht (p203). Ze vrezen de gevolgen van een schandaal met Karenin, een invloedrijke man.

Toch negeert Vronski de adviezen. Hij richt zich op de voorbereidingen voor een belangrijke paardenrace, waar hij met zijn paard Froufrou een van de favorieten is. Kort voor de race spreekt hij Anna, die hem onthult dat ze zwanger is van zijn kind. Dit bericht versterkt Anna’s angst voor de toekomst: hoe zal haar man reageren, wat gebeurt er met hun zoon Serjozja, en hoe moet hij omgaan met Vronski als nieuwe vaderfiguur? Anna, verscheurd door schuldgevoel en passie, weigert te spreken over vluchten.

De race wordt een metafoor voor Vronski’s persoonlijke strijd. Hoewel hij aanvankelijk een voorsprong heeft, maakt hij een fout bij de laatste sprong, waarbij Froufrou een fatale val maakt en haar rug breekt. Anna, die het ongeluk gadeslaat, bezwijkt bijna aan de spanning. Voor haar telt slechts één persoon: Vronski.

Karenin is geschokt door haar openlijke emotionele betrokkenheid en eist dat Anna haar gevoelens erkent. Anna geeft eindelijk toe aan haar liefde voor Vronski, waarmee haar huwelijk met Karenin in een crisis belandt en ook hun zoontje Serjozja lijdt hieronder.

Het verhaal schakelt vervolgens terug naar Kitty, die met haar familie in een kuuroord in Duitsland verblijft. Ze ontmoet Warenka, een jonge vrouw die zich wijdt aan anderen en een voorbeeld van altruïsme en religieuze toewijding vormt. Kitty, geïnspireerd door Warenka’s levenshouding, zoekt naar innerlijke groei en probeert een diepere zin aan haar leven te geven. Haar interactie met madame Stahl, een schijnbaar devote, maar zieke vrouw, confronteert haar met de complexiteit van ware oprechtheid en vroomheid. Wanneer haar vader arriveert, brengt zijn aanwezigheid haar vreugde en vertrouwen terug. Kitty hervindt haar evenwicht en is klaar om terug te keren naar Moskou, versterkt door haar hernieuwde levensvreugde.

Deel 3

Het derde deel begint op het landgoed van Konstantin Levin, waar zijn broer Sergej Ivanovitsj Koznysjev hem bezoekt. Sergej beschouwt het platteland vooral als een plek voor ontspanning, terwijl Levin het ziet als de kern van zijn werk en zijn bestaan. De tegenstellingen tussen hun visies op het leven op het land komen duidelijk naar voren. Levin ervaart het boerenleven intens door actief deel te nemen aan de oogst, waarbij hij zelf met de boeren maait. Dit fysieke werk geeft hem een gevoel van verbondenheid met het landschap, de mensen, en de natuur. Hij voelt hoe lichamelijke arbeid bijdraagt aan zijn geestelijk welzijn, een praktijk die hij beschouwt als een heilzame "Arbeidskur" (p.298). Tolstoj schildert het maaien in lyrische bewoordingen en benadrukt de harmonie tussen mens en natuur.

Levin en Sergej bespreken ideeën over landhervorming. Sergej denkt vanuit het algemeen belang en nationale vooruitgang, terwijl Levin het belang van persoonlijke verantwoordelijkheid en directe betrokkenheid met de boeren benadrukt. Levin gelooft dat het eigenbelang van de landeigenaar onlosmakelijk verbonden is met het welzijn van de boeren.

Een brief van Stepan Arkadjevitsj Oblonski nodigt Levin uit om Dolly te bezoeken, die met haar kinderen naar het platteland is verhuisd. Dolly heeft Moskou verlaten omdat het stadsleven te duur was en om afstand te nemen van haar ontrouwe echtgenoot. Het leven op het platteland valt haar aanvankelijk zwaar. Stepan had verzuimd het huis goed te laten opknappen, maar met de praktische hulp van haar oude bediende Matrjona Filimonovna weet Dolly het leven op het land aangenamer te maken. Ze leert de eenvoud van het boerenleven te waarderen en voelt een diepe liefde voor haar kinderen in deze nieuwe omgeving. Een treffend fragment hier was hoe de vrouwen ondereen over hun kinderen spraken. Wanneer Dolly aan een van de vrouwen vraagt hoeveel kinderen ze heeft, antwoord ze: "Ik heb er vier gehad, twee zijn er nog over: een jongen en een meisje". (p. 308)

Levin bezoekt Dolly, die hem vertelt dat Kitty, haar zus, de zomer bij haar zal doorbrengen. Hoewel Levin nog steeds sterke gevoelens voor Kitty koestert, reageert hij koel en terughoudend. Dolly probeert hem inzicht te geven in Kitty’s positie als jonge vrouw, die beperkt wordt door sociale conventies en niet vrij is om haar eigen keuzes te maken.

Levin worstelt met de vraag wat hij met zijn leven wil. Ondanks zijn pogingen Kitty te vergeten, beseft hij na een korte ontmoeting met haar dat hij nog steeds van haar houdt.

Ondertussen in Sint-Petersburg verwerkt Aleksej Karenin de pijnlijke realiteit van Anna’s liefde voor Vronski. Hij ziet Anna als de schuldige en denkt na over mogelijke oplossingen: een duel, een scheiding met publiek schandaal, of het in stand houden van hun huwelijk met Vronski als minnaar. Karenin kiest voor het laatste en schrijft Anna een formele brief waarin hij haar verzoekt de schijn van het huwelijk te bewaren.

Anna, die plannen maakt om met haar zoon te vluchten, besluit na het ontvangen van Karenins brief te blijven. Haar gevoelens voor Vronski zijn complex, maar haar moederlijke zorgen en loyaliteit aan haar gezin winnen voorlopig de overhand.

Vronski, die zijn financiën op orde brengt en probeert richting aan zijn leven te geven, wordt geconfronteerd met Anna’s onverwachte beslissing om bij haar man te blijven. Dit verlamt hem emotioneel, en de spanning in hun relatie neemt verder toe.

Levin voelt zich onrustig door Kitty’s nabijheid en besluit weg te gaan. Hij bezoekt andere landeigenaren om nieuwe ideeën over het boerenbedrijf op te doen. Hij denkt na over een coöperatief model waarin boeren eigenaarschap over hun arbeid krijgen. Zijn idealen stuiten echter op de werkelijkheid: boeren zijn nooit hun eigen baas geweest, en de weg naar economische onafhankelijkheid is lang en vol obstakels. Levin droomt ervan om de Russische boeren te bevrijden uit hun onderdrukking, maar zijn plannen zijn ambitieus en moeilijk te realiseren.

Een dramatisch moment volgt wanneer Levin zijn broer Nikolaj bezoekt. Nikolaj is ernstig ziek en leidt een armzalig bestaan. De ontmoeting met zijn stervende broer confronteert Levin met de breekbaarheid van het leven en dwingt hem na te denken over sterfelijkheid en de zin van het bestaan.

Deel 4

Het vierde deel begint met de gespannen situatie binnen het huwelijk van de Karenins. Aleksej Aleksandrovitsj Karenin heeft besloten bij zijn vrouw Anna te blijven ondanks haar affaire met graaf Vronski. Hij probeert hun gezin te beschermen tegen schandaal door zich te houden aan maatschappelijke conventies, maar de onderhuidse spanning en emotionele afstand maken hun leven samen ondraaglijk.

Vronski accepteert met tegenzin zijn rol als minnaar en begint zich meer en meer af te vragen of deze situatie hem voldoening brengt. Tijdens een opdracht waarbij hij een buitenlandse prins begeleidt, observeert Vronski diens decadente en zelfzuchtige levensstijl. Hij ziet hierin een spiegel van zijn eigen morele verval, en het besef maakt hem onrustig. Zijn bezoeken aan Anna worden steeds ongemakkelijker, vooral wanneer hij oog in oog komt te staan met Karenin. Deze confrontatie leidt ertoe dat Karenin besluit actie te ondernemen. Hij bezoekt een advocaat om de mogelijkheid van een scheiding te bespreken. De advocaat, onder de indruk van Karenins status, ziet dit als een kans om zijn eigen reputatie te vergroten.

Naast zijn persoonlijke problemen kampt Karenin met politieke moeilijkheden. Zijn beslissingen als regeringsfunctionaris wekken weerstand op, en hij ervaart toenemende druk om zijn beleid te verdedigen. Om de gevolgen van zijn besluiten te beoordelen, maakt hij plannen om te reizen.

Tijdens een tussenstop in Moskou ontmoet hij Stepan Arkadjevitsj Oblonski, die hem uitnodigt voor een diner waar ook Konstantin Levin en Kitty Sjtsjerbatskaja aanwezig zullen zijn.

Het weerzien tussen Levin en Kitty, na hun eerdere mislukte verloving, verloopt voorspoedig. Kitty, hersteld van haar liefdesverdriet, toont volwassenheid en zachtheid, terwijl Levin zijn gereserveerdheid overwint. Hun gevoelens bloeien opnieuw op, en hun hernieuwde band leidt tot een vreugdevolle verloving, die gevierd wordt door hun families.

Tijdens het diner heeft Karenin een openhartig gesprek met Dolly Oblonskaja, Anna’s schoonzus. Dolly pleit voor een verzoenende oplossing en vraagt hem of scheiding echt onvermijdelijk is. Haar woorden maken indruk, maar Karenin blijft bij zijn besluit.

Na het diner ontvangt Karenin een brief van Anna waarin ze meldt dat haar gezondheid ernstig verslechtert en hem smeekt terug te komen. Bij zijn terugkeer naar Sint-Petersburg ontdekt hij dat Anna is bevallen van een dochter, Anna ("Annie"). Anna lijkt echter te lijden aan kraamvrouwenkoorts. Ze is verward en balanceert tussen leven en dood. In een zeldzaam moment van oprechtheid toont ze berouw over haar daden en vraagt Karenin om vergiffenis.

Karenin, die diep geraakt is door haar kwetsbaarheid, toont onverwachte goedheid. Hij vergeeft Anna en biedt zelfs aan Vronski in huis te laten om haar wilskracht te herstellen. Deze edelmoedige houding is een teken van innerlijke groei, maar komt voort uit zijn geloof in morele plicht, niet uit liefde.

Vronski raakt emotioneel verward door de situatie. Hij voelt zowel schaamte als machteloosheid. Overmand door wanhoop over zijn relatie met Anna en zijn eigen morele leegte, probeert hij zelfmoord te plegen door zich in de borst te schieten. Hij overleeft, maar het incident markeert een dieptepunt in zijn leven.

De situatie lijkt uitzichtloos. Karenin beseft dat de façade van hun huwelijk niet langer houdbaar is. Een scheiding lijkt de enige uitweg, maar de vraag blijft of dit de weg naar verlossing of verder verdriet zal zijn voor alle betrokkenen.

Deel 5

De voorbereidingen voor het huwelijk van Konstantin Levin en Kitty Sjtsjerbatskaja zijn in volle gang. Tolstoj gebruikt deze gebeurtenissen om opnieuw dieper in te gaan op het thema van geloof. Levin, een man met veel twijfels over religie, heeft in de aanloop naar de ceremonie een gesprek met een priester. Hij biecht zijn onzekerheden op, maar de priester biedt geen veroordeling. In plaats daarvan stelt hij Levin voor een essentiële vraag: Hoe zal je zonder geloof in God het bestaan van de wereld aan je kinderen verklaren? Dit gesprek roept bij Levin nog meer reflecties op over de betekenis van geloof en waarheid.

De huwelijksdag zelf brengt een grote menigte op de been. Tolstoj schildert een levendig tafereel van de traditionele Russische ceremonie: de koorzang, de geur van wierook, het gouden licht dat door de ramen valt en de symbolische riten, zoals het plaatsen van de kronen op de hoofden van de bruid en bruidegom. Levin en Kitty zijn ontroerd door de plechtigheid, hoewel Levin zichzelf betrapt op praktische gedachten tijdens het moment dat van hem volledige toewijding vraagt. Hun liefde wordt echter bezegeld, en de dag eindigt in vreugdevolle festiviteiten.

Ondertussen zijn Anna Karenina en Aleksej Vronski op rondreis in Italië. Ze genieten van een ogenschijnlijk idyllisch bestaan, maar onder de oppervlakte worstelen ze met leegte en doelmatigheid. Vronski zoekt een nieuwe passie en legt zich toe op schilderkunst, zelfs met enige talent. Toch blijft hij rusteloos, omdat kunst geen vervulling biedt die vergelijkbaar is met zijn vroegere militaire ambities. Anna lijkt tevreden, maar een sluimerend gevoel van onrust doordringt haar gedrag. Hun liefde heeft hen buiten de maatschappij geplaatst, en dit isolement maakt Anna steeds kwetsbaarder.

Het huwelijk van Levin en Kitty vraagt aanpassing van beide kanten. Hun levens samen worden gekenmerkt door kleine frustraties en grote liefdesuitingen. Het leren omgaan met elkaars eigenaardigheden leidt tot persoonlijke groei, maar ook tot momenten van irritatie. Het nieuws dat Levins broer Nikolaj ernstig ziek is, dwingt hen tot een nieuwe beproeving. Levin wil zijn stervende broer opzoeken en aarzelt om Kitty mee te nemen, maar zij staat erop hem te vergezellen. Ze ziet het als haar plicht als echtgenote.

Nikolaj verblijft in een smerig, armoedig hotel, maar Kitty toont haar kracht en compassie door zijn kamer schoon te laten maken en de juiste verzorging te bieden. Ze organiseert een comfortabeler verblijf en maakt Nikolajs laatste dagen draaglijk. Levin worstelt met de confrontatie met de dood en het gevoel van machteloosheid. Wanneer Nikolaj sterft, ervaren Levin en Kitty een mengeling van verlies en vreugde, omdat ze tegelijkertijd ontdekken dat Kitty zwanger is. Dit nieuws geeft Levin nieuwe hoop te midden van verdriet.

In Sint-Petersburg is Karenin inmiddels verloren en geïsoleerd. Nadat Anna hem definitief heeft verlaten, stort hij zich op zijn werk, maar hij ondervindt maatschappelijke en politieke tegenstand. Zijn vroegere discipline en succes lijken hem niet langer te kunnen redden. Lydia Ivanovna, een vrouw die steun vindt in haar religieuze overtuigingen, biedt haar hulp aan en neemt de zorg voor zijn zoon Serjozja op zich. Ze probeert hem te beschermen door het kind wijs te maken dat zijn moeder dood is. Karenin, die zwaar getroffen is door de vijandigheid en het schandaal, accepteert haar steun als noodzakelijk, maar vindt geen echte verlichting.

Anna en Vronski keren terug naar Rusland, waar hun relatie wordt belemmerd door sociale uitsluiting en het ontbreken van een formele scheiding. Anna verlangt er wanhopig naar haar zoon te zien. Wanneer haar brief aan Karenin onbeantwoord blijft, besluit ze op Serjozja’s verjaardag onaangekondigd het huis binnen te gaan. Ze vindt haar zoon in zijn kamer, en hun ontmoeting is vol vreugde en tranen. Serjozja is dolblij zijn moeder te zien, en voor een kort moment herontdekt Anna de liefde en vervulling die ze altijd met hem had. Maar het geluk is van korte duur; haar bezoek is clandestien en pijnlijk. Terug in het hotel wordt Anna overweldigd door twijfels over haar levenskeuzes en haar toekomst met Vronski.

Het deel eindigt met het operabezoek, waar Anna ondanks Vronski's waarschuwingen besluit heen te gaan. Haar verschijning veroorzaakt een schandaal. De afkeuring van de elite, de fluisteringen en de blikken raken Anna diep. Vronski’s aanwezigheid biedt geen troost, en haar kwetsbaarheid groeit. De opera wordt zo een symbolisch moment waarin haar sociale en innerlijke strijd zichtbaar worden, een voorbode van de donkere gevoelens die haar verder zullen achtervolgen.

Deel 6

Het zesde deel opent met een levendige en soms wat chaotische sfeer op het landgoed van Konstantin Levin, waar zijn echtgenote Kitty de gastvrijheid hoog in het vaandel houdt. Dolly, samen met haar kinderen, heeft tijdelijk haar intrek genomen, omdat haar eigen landgoed in verval is geraakt door financiële problemen. Ook de moeder van Kitty en Dolly verblijft op het landgoed, evenals Levins broer Sergej Ivanitsj. Wawra (Warenka), de vriendin die Kitty in Duitsland leerde kennen, is er eveneens. De huiselijke drukte en het gezelschap van zoveel mensen zijn een bron van ongemak voor Levin, die gewend is aan eenvoud en stilte. Ondertussen bloeit er een prille, stille romance tussen Sergej Ivanitsj en Warenka, wat leidt tot een reeks subtiele maar betekenisvolle interacties waarin de wederzijdse gevoelens voorzichtig naar voren komen.

Een nieuw bezoeker is Stepan Arkaditsj Oblonski, die met zijn joviale charme het gezelschap vermaakt. Hij arriveert echter niet met zijn schoonvader, zoals verwacht, maar met graaf Veslovski, een vrolijke en ongegeneerde man die al snel de jaloezie van Levin opwekt door zijn overdreven vertrouwelijke omgang met Kitty. De aanwezigheid van Veslovski is een bron van spanningen. Levin voelt zich bedreigd door de joviale en soms lichtzinnige charme van Veslovski, wat zijn eigen onzekerheden aan het licht brengt. Het drietal — Levin, Oblonski en Veslovski — trekt er een paar dagen op uit om te jagen. Deze jachtpartij wordt in detail beschreven, met prachtige natuurobservaties die Levins diepe verbondenheid met het land weerspiegelen. De ervaring brengt hem echter weinig voldoening; hij raakt geïrriteerd door Veslovski's onbezonnen gedrag en besluit uiteindelijk dat hij geen plaats heeft in zijn huis. Na hun terugkeer stuurt Levin hem resoluut weg, een daad die zijn vasthoudendheid en bezitterigheid ten aanzien van zijn privéleven benadrukt.

Darja Aleksandrovna (Dolly) besluit op bezoek te gaan bij Anna Karenina, die met Vronski op diens uitgestrekte en goed beheerde landgoed woont. De reis is lang en vermoeiend, en onderweg reflecteert Dolly op haar eigen leven, haar huwelijk met de ontrouwe Oblosnki, en haar rol als moeder. Aangekomen op het landgoed van Vronski wordt ze overweldigd door de pracht en praal. Vronski, trots op zijn efficiënte beheer en modernisering, laat haar vol trots alles zien, van de goed georganiseerde boerderijen tot de comfortabele verblijven. Alles lijkt perfect, maar al snel wordt duidelijk dat er onder het oppervlak diepe spanningen heersen. Anna worstelt met haar verlangen naar haar zoon Serjozja, die ze niet mag zien, en met haar groeiende onzekerheid over haar relatie met Vronski. Hun dochtertje wekt weinig moederlijke gevoelens bij Anna, wat Dolly ongemakkelijk stemt.

Tijdens haar verblijf voelt Dolly een vage spanning die ze niet goed kan benoemen. De uiterlijke luxe kan niet verhullen dat Anna en Vronski sociaal en emotioneel geïsoleerd zijn. De onmogelijkheid van een formele scheiding houdt Anna in een onstabiele positie, wat Vronski frustreert omdat hij zijn dochter niet als wettige erfgename kan erkennen. Dolly besluit haar bezoek te bekorten; haar vertrek geeft haar een gevoel van opluchting, wat haar indruk bevestigt dat het leven van Anna en Vronski ondanks hun welvaart leeg en beklemmend is.

De laatste hoofdstukken richten zich op een politieke verkiezing in de regio, waar Levin, zijn broer Sergej, Oblonski, en Vronski elkaar ontmoeten. Levin, met zijn praktische kijk op het boerenbedrijf, begrijpt weinig van de politieke intriges en ambities die tijdens de verkiezing een rol spelen. Vronski daarentegen manifesteert zich als een ambitieus en invloedrijk man, vol zelfvertrouwen en strategie. Het politieke spel toont het verschil in hun benaderingen van macht en sociale verantwoordelijkheid.

Deel 6 eindigt met de terugkeer van Vronski naar huis, waar de spanningen met Anna verder oplopen. Haar gevoelens van angst en onzekerheid leiden tot uitbarstingen van jaloezie en wanhoop, terwijl hun relatie steeds verder dreigt te breken onder de druk van hun isolement en onvervulde verlangens.

Deel 7

In het zevende deel verplaatst de handeling zich naar Moskou, waar Konstantin Levin en Kitty in gespannen afwachting zijn van de geboorte van hun eerste kind. Tolstoj beschrijft dit proces met veel aandacht voor de emoties van Levin, die zich machteloos, angstig en vol verwarring voelt bij het zien van Kitty’s pijn en de medische onzekerheden rondom de bevalling. Zijn rationaliteit biedt geen troost, en de kwetsbaarheid die hij ervaart bij het ontstaan van nieuw leven laat een diepe indruk op hem achter. De uiteindelijke geboorte van hun zoon vervult hem met een mengeling van ontzag en angst, omdat hij zich plotseling verantwoordelijk voelt voor zowel het leven als de kwetsbaarheid van zijn gezin.

Ondertussen bevinden Anna en Vronski zich eveneens in Moskou. Anna’s onzekerheid en innerlijke onrust nemen steeds verder toe. Haar onvermogen om haar zoon Serjozja te zien blijft haar kwellen, terwijl haar relatie met Vronski steeds meer onder druk komt te staan. De scheiding van Karenin blijft uit, waardoor Anna en Vronski in een sociaal en wettelijk niemandsland verkeren. Anna’s isolement groeit, versterkt door de roddels en de afwijzing van de hogere klasse. Vronski, vaak afwezig om zijn eigen ambities na te jagen, voelt zich gevangen tussen zijn liefde voor Anna en zijn behoefte aan vrijheid en carrière.

De spanningen in hun relatie manifesteren zich in toenemende jaloezie en onoplosbare ruzies. Anna is ervan overtuigd dat Vronski niet langer van haar houdt, en haar obsessieve angst om hem te verliezen leidt tot diepe depressieve gevoelens en waanvoorstellingen. Ze projecteert haar wanhoop op kleine, irrelevante gebeurtenissen, wat haar geestestoestand steeds verder destabiliseert.

Tegelijkertijd verkeert Stepan Arkaditsj Oblonski opnieuw in financiële moeilijkheden. Hij reist naar Sint-Petersburg om Karenin om steun te vragen bij een nieuwe politieke benoeming die zijn geldproblemen zou moeten verlichten. Karenin, die steeds meer onder invloed staat van de mysticus Jules Landau (graaf Bezzoebov) en Lydia Ivanovna, heeft zich volledig teruggetrokken in een wereld van religieus fanatisme en zelfbedrog. Oblonski beseft dat Karenin vastberaden is om niet in te stemmen met een scheiding, wat de situatie van Anna uitzichtloos maakt. Tijdens zijn bezoek ontmoet Oblonski zijn neef Serjozja, die diep getroffen blijft door het gemis van zijn moeder, ondanks de leugens die hem vertellen dat ze dood is.

De climax van deel 7 vindt plaats in een treinstation, een symbolische echo van de opening van het boek. Anna’s wanhoop bereikt haar hoogtepunt wanneer ze, verstrikt in haar innerlijke strijd, haar vermogen tot helder denken verliest. Ze voelt zich verlaten door Vronski en vervuld van existentiële leegte. In een laatste wanhopige daad gooit ze zich voor een aanstormende trein, waarbij ze haar leven beëindigt op een moment van absolute eenzaamheid.

Deel 8

Het achtste deel opent na de dood van Anna, met de wereld die verdergaat terwijl de echo van haar tragedie in het leven van de andere personages blijft hangen. Dit slotdeel richt zich vooral op Konstantin Levin, die nu vader is geworden en de verantwoordelijkheden van het vaderschap op zich neemt. Het gevoel van geluk dat hij aanvankelijk voelde na de geboorte van zijn zoon is vermengd met angst voor de onzekerheden van het leven en de dood die hij met de komst van nieuw leven nog sterker ervaart. Hij blijft worstelen met grote existentiële vragen over de zin van het leven en de rol van geloof.

Levin reflecteert intens op zijn twijfels over God, de moraal, en zijn plaats in de wereld. Zijn innerlijke strijd komt tot een hoogtepunt tijdens een filosofische overpeinzing over goed en kwaad. Een toevallige ontmoeting met een eenvoudige boer die met een kalm geloof en natuurlijke wijsheid leeft, brengt een keerpunt in zijn denken.

Levin beseft dat hij niet langer rationalistische verklaringen hoeft te zoeken voor de mysteries van het bestaan. In plaats daarvan vindt hij troost in het eenvoudige idee dat het ware leven ligt in dienstbaarheid aan anderen, liefde, en de nederige acceptatie van hogere morele waarden.

Ondertussen bereidt Vronski zich voor om als vrijwilliger naar Servië te vertrekken om te vechten in de oorlog. Dit is de Russisch-Turkse Oorlog van 1877-1878 . De dood van Anna heeft een diepe leegte in hem achtergelaten. Hij is verslagen en uitgeblust, maar zoekt een uitweg in heroïsche daden om een gevoel van doel en betekenis te hervinden. De ironie is dat zijn vlucht naar de oorlog een nieuwe vorm van zelfvernietiging is, een fysieke afleiding van zijn emotionele pijn.

Een cruciale scène is de gedachtenwisseling tussen Levin, zijn broer Sergej, Katavasov, en Prins Sjtjerbatski (de vader van Kitty) over de Servische oorlog en de opkomst van een nationalistische, pan-Slavistische beweging in Rusland. De discussie vertegenwoordigt verschillende gezichtspunten.

• Katavasov spreekt met intellectuele afstandelijkheid en prijst de idealistische motivatie van de vrijwilligers, terwijl hij het conflict ook ziet als een kans om filosofische ideeën over rechtvaardigheid te toetsen.

• Sergej Kozyntsjev, de oudere broer van Levin, brengt een meer rationele en politieke benadering. Hij benadrukt het belang van politieke stabiliteit en internationale evenwichten boven emotionele idealen.

• Prins Sjtjerbatski, die de aristocratische eer en traditie vertegenwoordigt, drukt zijn bewondering uit voor de heldhaftigheid van de vrijwilligers, zonder oog te hebben voor de complexiteit van het conflict.

• Levin, zoals vaak in de roman, voelt zich ongemakkelijk bij de abstracte idealen van oorlog en patriottisme. Zijn reactie is eerder praktisch en moreel geladen, met een focus op de dagelijkse verantwoordelijkheden van het individu tegenover de grootse, vaak destructieve bewegingen van de geschiedenis.

Tolstoj gebruikt dit debat om zijn eigen morele en filosofische ideeën over oorlog, nationalisme, en de zin van menselijke actie te verkennen. De verschillende perspectieven weerspiegelen de spanningen tussen persoonlijke verantwoordelijkheid en de grotere politieke context waarin mensen proberen zin te vinden.

In de laatste scènes van de roman keert Tolstoj terug naar Levin, die inmiddels rust vindt in zijn nieuwe overtuiging. Het einde van Levins zoektocht naar betekenis komt niet in de vorm van een definitieve oplossing, maar in een nieuw besef. Tijdens een wandeling worden ze overvallen door een onweer en deze ervaring ervaart hij een eenvoudige, bijna mystieke openbaring. Hij begrijpt dat het leven vol contradicties is, maar dat liefde en een eenvoudige, rechtvaardige levenshouding hem een innerlijke vrede kunnen bieden die hij niet eerder kende. Hoewel de angst voor de dood blijft bestaan, ervaart hij een gevoel van harmonie met zichzelf en de wereld om hem heen.

---

 Scène uit Julien Duvivier’s verfilming (1948) van Tolstoj’s roman Anna Karenina met Vivian Leigh in de hoofdrol

Toon Tellegen (1941) – Ze hoorde mij niet

Ze hoorde mij niet

Anna Karenina op weg naar het station...

Ga terug! Sla een zijstraat in!

... tussen de mensen op een perron...

Hoor je me niet! Ga terug!

... de remmen, de stemmen...

Ga terug!!

Het boek glijdt uit haar hand.

Riep ik te zacht?

Maar er is toch genade?

Er is toch meer dan ons lot?

Ze raapt het boek weer op en sluit haar ogen,

buigt zich voorover

en verdwijnt in het papier.

Ze hoorde mij niet.

Uit :Toon Tellegen - Daar zijn woorden voor: een keuze uit eigen werk (Rainbow Essentials)