Madame Bovary (1857) Gustave Flaubert

Madame Bovary, de debuutroman van de Franse schrijver Gustave Flaubert, wordt algemeen beschouwd als een van de belangrijkste romans uit de westerse literatuurgeschiedenis en heeft baanbrekend werk verricht voor de stroming van het realisme in de literatuur. De roman werd in 1856 gepubliceerd en veroorzaakte destijds een schandaal vanwege de vermeende obsceniteiten. Na een geruchtmakende rechtszaak werd Flaubert vrijgesproken en werd Madame Bovary een bestseller.

"Alles wat tot haar dagelijkse omgeving behoorde, eentonig platteland, domme kleine burgers, middelmatigheid van het bestaan, leek haar uitzondering in de wereld, een lot dat haar persoonlijk had getroffen, terwijl daarbuiten zover het oog reikte het onbegrensde land van gelukzaligheid en hartstocht zich uitstrekte."

Hoe maakbaar is jouw leven en hoe ver kan je gaan om jouw ideale leven te bereiken? Hoe kom je tot geluk en hoe schat je het leven dat je hebt naar waarde? Hoe krijg je vat op de ondraaglijke lichtheid van het bestaan? Vragen die vandaag zeer actueel zijn, maar reeds centraal stonden in de roman Madame Bovary van Gustave Flaubert verschenen in 1856.

Centraal staat een jonge vrouw, Emma, of Madame Bovary, met naïeve verwachtingen van liefde en geluk. Emma is een fervent lezer van romantische literatuur. Ze wordt sterk beïnvloed door de romans die ze leest, waarin gepassioneerde liefdesverhalen en heldhaftige avonturen worden beschreven. Deze verhalen voeden haar verlangen naar een romantisch en opwindend leven.

“Liefde,” geloofde ze, “moet plotseling komen, met donder en bliksem, als een orkaan van bovenaf die je leven binnenstort en het op zijn kop zet, je wilskracht wegrukt als een blad, je hart en ziel in de afgrond werpt.” Ze wist niet hoe op het terras van een huis regen zich verzamelt in plassen wanneer de goten verstopt zijn; en ze zou zich nog steeds veilig hebben gevoeld als ze niet plotseling een scheur in de muur had ontdekt."

Bovenstaand fragment illustreert Emma’s romantische blik als ze aan liefde denkt. Het moet luid en dwingend zijn, zoals het weer. Met veel passie en zeker niet alledaags. De tweede metafoor geeft de lezer een vooruitblik dat er een barst in haar wereld zit, en dat binnenkort de hele muur zal instorten.

Anders dan de titel doet vermoeden start het boek niet met madame Bovary, maar krijgen we eerst een introductie van haar toekomstige man Charles Bovary.

"Wij zaten in de studiezaal toen de rector binnenkwam, gevolgd door een nieuwe in burgerkleren en door een conciërge die een grote lessenaar droeg."

Er ontstaat direct een beeld van een wat saai, middelmatig persoon. Hij wordt gepest op school, faalt voor zijn eerste medische examen en wordt zo een tweederangs plattelandsdokter. In die tijd waren er gradaties in wat je kon en mocht uitvoeren als dokter. Eenmaal afgestudeerd arrangeert zijn moeder een huwelijk met een oude, rijke weduwe. Tot overmaat van ramp is ze heel lelijk en blijkt haar rijkdom een leugen. Het is tijdens een ziekenbezoek aan monsieur Rouault, een boer van eenvoudige komaf, dat hij kennis maakt met diens dochter, Emma. Een prachtig meisje dat graag boeken leest en droomt over de grote wereld. Nadat Charles' eerste vrouw sterft, gaat hij vrij snel over tot een huwelijksaanzoek aan Emma, vanaf dan madame Bovary. Het huwelijk dat ze eerst ziet als een kans om weg te komen uit haar kleine wereld, blijkt al snel een ontgoocheling en een bron van ergernis.

"Maar het was vooral tijdens de maaltijden dat ze het niet langer kon verdragen, in dat kleine kamertje op de begane grond, met de rokende kachel, de krakende deur, de vochtige muren, de natte vloertegels; alle bitterheid van het leven leek haar op haar bord te worden geserveerd, en met de damp van het gekookte rundvlees stegen er andere uitwasemingen op uit de diepten van haar ziel, als het ware van afschuw. Charles was een langzame eter; ze knabbelde een paar hazelnoten, of anders, leunend op haar elleboog, vermaakte ze zich met het maken van streepjes op het tafelzeil met de punt van haar tafelmes."

Haar man blijkt dus een eenvoudige man zonder grote verlangens of ambitie. Het glorieuze leven, waarvan ze droomt, dreigt voor haar onbereikbaar te blijven. Alleen wil zij dat niet inzien. Emma’s vader, Rouault, is "slechts" een boer, en haar man Charles "slechts" een plattelandsarts. Geen van beiden verdienen voldoende om haar de sociale status te geven waar ze naar verlangt.

Emma’s eerste echte kennismaking met de hogere klasse is wanneer ze samen met Charles op een bal wordt uitgenodigd. Paragraaf na paragraaf wordt gebruikt om elk detail van het kasteel, de decoraties, de eetkamer en vooral de gasten te beschrijven. De wereld is voor Emma totaal vreemd en ze is volledig onder de indruk.

“Het bezoek aan La Vaubyessard had een kloof in haar leven geslagen, zoals die grote ravijnen die een bergstorm soms in één nacht kan uitschrapen. Maar ze legde zich neer bij het onvermijdelijke. Eerbiedig borg ze haar prachtige jurk en haar satijnen schoenen op in de ladekast, waarvan de zolen vergeeld waren door de was van de dansvloer. Haar hart was net zo. Het contact met rijkdom had er een laagje op achtergelaten dat nooit zou slijten”.

Voor Emma is er een wereld opengegaan. Dit in tegenstelling tot Charles die niets liever wil dan gewoon weer thuis zijn en voldoening vindt in het leven van alledag. Emma wordt steeds ongelukkiger met haar gewone leven en verlangt naar meer.

“En de hele tijd, diep van binnen, wachtte ze op iets dat zou gebeuren. Als een schipbreukeling speurde ze haar eenzaamheid af met wanhopige ogen op zoek naar een wit zeil in de mistige horizon”.

"En zo leefden ze samen in eenzaamheid, ver van de wereld, met niets dan elkaar om zich heen. Ze waren gelukkig, en toch was er altijd iets dat hen ontbrak. Ze wisten niet wat het was, maar het was er altijd, als een schaduw die hen achtervolgde."

Het huiselijke leven en het moederschap brengen geen rust. De nakende geboorte brengt Emma op de volgende gedachte.

"Ze wilde een zoon hebben; hij moest sterk zijn en donker en zou George heten; en deze gedachte, om namelijk een wezen voort te brengen, koesterde zij als een kans op vergelding voor al haar machteloosheid uit het verleden. Een man is tenminste vrij; hij kan zijn hartstochten uitleven, door de wereld zwerven, hindernissen nemen en proeven van de verst verwijderde gelukzaligheden. Een vrouw daarentegen wordt voortdurend belemmerd. wordt altijd gehinderd. Passief en meegaand tegelijk heeft zij de zwakheid van het vlees en haar wettelijke afhankelijkheid tegen."

Zelf gebonden aan het "vrouw-zijn" wenst ze geen nakomeling datzelfde lot toe. Wanneer het een meisje blijkt te zijn, Berthe, is haar eerste reactie dat ze haar hoofd afwendt en een flauwte krijgt.

De grootheidswaan van Emma wordt ook gretig misbruikt. Emma, die liefde en geld door elkaar haalt, raakt geobsedeerd door Rodolphe, een rijke en knappe vrijgezel. Tussen Emma en Rodolphe ontstaat er een affaire tussen Rodolphe en is Emma is echt verliefd. Emma schrijft Rodolphe brieven en zoekt hem regelmatig op, waarbij ze het risico neemt gezien te worden. Uiteindelijk maken Rodolphe en Emma plannen om er samen vandoor te gaan, maar Emma betekent voor Rodolphe veel minder dan andersom. Op de dag van vertrek laat hij haar zitten en breekt hij haar hart.

Naast de uitweg via de romantische liefde zoekt Emma aansluiting met de hogere klasse door zich dure aankopen te permitteren. In het dorp Yonville waar Charles een praktijk uitbouwt komt Emma in contact met monsieur Lheuraux, de plaatselijke koopman en geldschieter. Hij vormt de schakel naar de wereld van de rijken en voorziet haar graag van geleend geld en allerlei dure producten. Hij belichaamt de hebzucht van de welgestelden en het verlangen om altijd meer te hebben.

“Toen vermengden de verlangens van het vlees, de hunkering naar geld, de melancholie van passie zich tot één algemeen lijden… ze treurde om de fluweel die ze niet bezat, het geluk dat aan haar voorbijging, de verhevenheid van haar dromen en de kleinheid van haar huis”

Emma weigert genoegen te nemen met minder dan wat ze denkt te verdienen, en kan daarom niet gelukkig zijn met het leven dat ze heeft. Dit uitzichtloos streven wordt uiteindelijk haar ondergang en zo sleurt ze ook de mensen rondom haar, haar man en dochter, mee in haar val.