Michel Houellebecq (2015) Soumission

Michel Houellebecq (1956) is een van de meest invloedrijke én controversiële Franse auteurs van dit moment. Zijn werk is doordrenkt van cultuurpessimisme en snijdt thema’s aan als seksualiteit, religie, consumentisme en vervreemding. Hij ziet het economisch liberalisme als een ontwrichtend systeem dat leidt tot ongelijkheid, betekenisloosheid en culturele erosie. De personages van Houellebecq bewegen zich in een wereld zonder houvast. Een wereld waarin na de dood van God geen bindend verhaal meer is. Zingeving is vervangen door consumentisme. Bekende romans als Elementaire deeltjes, Platform en Serotonine bieden dystopische visies op de vaak zeer nabije toekomst. Het zijn boeken die je tot nadenken aanzetten en je eigen manier van leven doen in vraag stellen.

Inhoud

In Soumission (2015) verplaatst Houellebecq de lezer naar een toekomstig Frankrijk waar de Fraternité Musulmane, een gematigde islamitische partij, via democratische verkiezingen aan de macht komt. Hoofdpersoon is François, een literatuurdocent aan de Sorbonne en gespecialiseerd in het werk van Joris-Karl Huysmans. Zijn leven is leeg en cynisch, en zijn persoonlijke crisis ontvouwt zich parallel aan de politieke omwenteling van het land.

De keuze voor Huysmans als academisch focuspunt is niet toevallig. Deze 19e-eeuwse schrijver onderging in zijn leven een spirituele transformatie: van decadent estheet tot katholiek gelovige. François probeert diens weg te volgen door onder andere het klooster van Rocamadour te bezoeken. Waar Huysmans in religie nog een authentiek antwoord vond op existentiële leegte, ervaart François echter het katholicisme als een lege huls. Zijn mogelijke bekering tot de islam is niet het gevolg van geloof, maar van berekening.

Joris-Karl Huysmans (1848 - 1907)

De hervorming van het Franse onderwijssysteem is een krachtig motief in de roman. Universiteiten worden geprivatiseerd, gefinancierd door Saoedi-Arabië en onderworpen aan islamitische normen. Vrouwen verdwijnen uit het academisch leven. Via onderwijs laat Houellebecq zien hoe ideologie cultureel overwicht krijgt en hoe identiteit herschreven wordt, zonder al te veel protest van binnenuit.

"Het christendom is een uitgeputte beschaving, doodmoe, en niets kan het meer tot leven wekken."

François’ zoektocht naar zingeving is existentieel van aard. Zijn bezoek aan het klooster van Rocamadour, geïnspireerd door Huysmans’ spirituele reis, levert geen spirituele verankering op. Het katholicisme lijkt uitgeput; de islam daarentegen biedt structuur, zekerheid en status. Religie verschijnt in de roman niet alleen als spirituele houvast, maar ook als sociaal en institutioneel vangnet in een leeggelopen samenleving.

De titel Soumission verwijst letterlijk naar de betekenis van het woord ‘islam’: onderwerping. François overweegt zich te bekeren in ruil voor comfort, status en stabiliteit. Houellebecq werpt hiermee de vraag op: is overgave een vorm van verlies, of een rationele aanpassing aan nieuwe omstandigheden? In een samenleving zonder moreel anker lijkt onderwerping aantrekkelijker dan leegte.

"Ik had niets meer te verliezen, ik had niets meer te verwachten."

De vergelijking met Huysmans benadrukt dit: wat ooit een religieuze wedergeboorte was, is nu een transactie geworden.

Seksualiteit speelt in Houellebecqs werk nooit een vrijblijvende rol. François’ relaties zijn oppervlakkig, routineus en doordrenkt van macht. In het nieuwe regime krijgt hij toegang tot meerdere jonge vrouwen, wat seks tot een beloningsmechanisme maakt. Het is een wrange metafoor voor conformisme, ongelijkheid en de transactie tussen autonomie en beloning.

Soumission weeft op indringende wijze de persoonlijke crisis van de hoofdpersoon samen met maatschappelijke omwentelingen. Het boek stelt scherpe vragen over religie, cultuur, mannelijkheid en de fragiele fundamenten van de westerse democratie. De kracht van de roman schuilt in de ambiguïteit: Houellebecq dwingt de lezer om zelf moreel en ideologisch positie te kiezen. In het licht van de aanslagen op Charlie Hebdo, verschenen op de dag van publicatie, kreeg de roman een explosieve actualiteitswaarde.

De roman eindigt ambigu. François lijkt zich te bekeren tot de islam. In ruil krijgt hij zijn baan terug, materieel comfort en meerdere vrouwen.

"Ik hoefde alleen nog maar de laatste stap te zetten: ik zou nergens spijt van hoeven te hebben."

Is dit de overwinning van een systeem dat rust en orde biedt, of de nederlaag van een mens die zich uit gemak overgeeft?

Betekenis van de roman

Soumission is een gelaagde roman die functioneert als politieke satire, existentiële roman én cultuurkritisch pamflet. Door de figuur Huysmans als contrapunt te gebruiken, laat Houellebecq zien hoe diep de spirituele leegte van de moderne mens gaat. Waar vroegere generaties nog met ernst en overtuiging de religieuze weg opgingen, rest nu slechts pragmatische onderwerping. Soumission houdt de lezer een ongemakkelijke spiegel voor. In de zoektocht naar comfort dreigt een samenleving haar ziel te verliezen.

Op 7 januari 2015 verscheen Soumission in de Franse boekhandels. Op diezelfde dag vond een van de meest schokkende aanslagen in de recente Franse geschiedenis plaats: het bloedbad op de redactie van Charlie Hebdo, waarbij twaalf mensen, onder wie enkele iconische cartoonisten, omkwamen. De daders, islamitische extremisten, zeiden te handelen uit wraak voor spotprenten van de profeet Mohammed. De timing was grimmig. De roman waarin Houellebecq een vreedzame, maar verregaande islamisering van Frankrijk beschrijft, werd plots overschaduwd door religieus geweld in de werkelijkheid.

De samenloop maakte Soumission in één klap tot meer dan literatuur. Wat bedoeld was als een provocatief cultuurkritisch experiment, werd geïnterpreteerd als politieke interventie. Houellebecqs satire over overgave, identiteitsverlies en spirituele leegte raakte ongewild verweven met de brandende kwesties van dat moment: de spanning tussen secularisme en religie, de grenzen van satire, de kwetsbaarheid van vrije meningsuiting.

De ironie werd nog versterkt door de cover van het Charlie Hebdo-nummer dat die dag verscheen: Michel Houellebecq, getekend als profeet, verkondigde: "In 2022 verlies ik mijn tanden... en breng ik de islam op de markt." Wat als satire bedoeld was, kreeg een wrange symboliek. De publieke receptie van Soumission werd onvermijdelijk gekleurd door deze tragedie.

Achteraf bezien heeft de roman hiermee iets profetisch én iets tragisch in zich. Hij legt niet alleen bloot hoe fragiel westerse waarden als autonomie, rationaliteit en secularisme zijn, maar toont ook hoe literatuur, bewust of niet, midden in maatschappelijke breuklijnen terecht kan komen. Soumission confronteert niet alleen zijn personages met overgave, maar ook zijn lezers met ongemakkelijke vragen over identiteit, overtuiging en de prijs van stabiliteit.

De grens tussen fictie en werkelijkheid bleek op 7 januari 2015 angstwekkend dun.