De overgave (2007) Arthur Japin

Met De overgave schreef Arthur Japin (1956) een indrukwekkende historische roman die zich afspeelt in Texas tussen 1825 en 1875. Het boek werd geïnspireerd door Japins reis door Texas na het winnen van de Libris Literatuurprijs in 2004. Daar stuitte hij op het standbeeld van Quanah Parker, de laatste leider van de Comanche, en op de aangrijpende legende van zijn overgave. Het beeld van de trotse indiaan die zijn paard de vrijheid schonk in plaats van het te doden, maakte diepe indruk en vormde de kiem voor dit boek.

Quanah Parker c1890 https://en.wikipedia.org/wiki/Quanah_Parker

Japin vertelt het verhaal vanuit het perspectief van Granny (Sallie) Parker, een historische figuur van wie in werkelijkheid weinig bekend is. Het resultaat is een roman met historische diepgang, maar ook een intiem portret van een vrouw die probeert om te gaan met verlies, wraak en verzoening.

Inhoud

Het boek is opgebouwd uit drie delen die samen de levensboog van Granny Parker volgen, verweven met de geschiedenis van de Comanche en de kolonisten:

Deel 1: De prijs van grond

Granny blikt als 94-jarige terug op haar komst naar Texas in 1835. Ze herinnert zich de gelukkige zomers, maar ook de brute aanval van de Comanche in 1836 waarbij zij werd verkracht en zwaar verwond, en waarbij haar kleindochter Cynthia Ann werd ontvoerd. Deze traumatische gebeurtenis vormt de breuklijn in haar leven.

Deel 2: Zaad in de winter

Het verhaal schuift naar 1875, wanneer Quanah Parker – de gevreesde Comancheleider en tegelijk haar achterkleinzoon – haar bezoekt. Hun ontmoeting roept oude wonden op. Granny herinnert zich de zoektocht naar haar ontvoerde kinderen en kleinkinderen, de pijnlijke terugkeer van enkele van hen en de voortdurende afwijzing van de gemeenschap die haar door haar verkrachting besmet achtte.

Deel 3: Gods adem

Cynthia Ann en haar zoon Quanah. Foto die ook op de voorpagina van het boek staat.

Hierin staat de terugkeer van Cynthia Ann centraal, die na jaren bij de Comanche weer onder blanken komt te leven. Het contact met haar grootmoeder verloopt moeizaam, omdat Cynthia Ann vervreemd is geraakt van haar wortels. Het sterven van haar dochter Topsannah en later Cynthia Ann zelf, maakt het verdriet compleet. Aan het slot schenkt Granny de jonge Quanah een tekening van het fort en een veer van zijn vader, als teken van vergeving en verzoening. Het boek eindigt met de iconische scène waarin Quanah zijn paard wegjaagt: “Daar gaat de geest van de Comanche.”

De overgave is meer dan een historische roman. Het is een diep menselijke vertelling over verlies, identiteit en de zoektocht naar verzoening. Arthur Japin slaagt erin om een belangrijke episode uit de Amerikaanse geschiedenis tot leven te wekken, en tegelijk universele thema’s aan te snijden die vandaag nog even relevant zijn. Door het perspectief van Granny Parker te kiezen, geeft hij stem aan wie doorgaans zwijgt: de overlevende, de vrouw, de getuige. Het boek nodigt uit tot reflectie over hoe we omgaan met trauma, hoe we oordelen over anderen, en hoe vergeving mogelijk wordt – zelfs in de schaduw van het onzegbare.

Thema's

Het boek raakt aan grote thema’s die zowel historisch als universeel zijn.

Pioniers of indringers?

Japin toont de gewelddadige botsing tussen kolonisten en oorspronkelijke bewoners. De roman maakt duidelijk hoe gruwelijk deze strijd was. Het was niet alleen een strijd tussen volken en culturen, maar ook binnen de "eigen groep" was er vaak na-ijver. Daarnaast was ook het land waar de kolonisten naartoe trokken geen land van melk en honing. Het was ruig terrein met vele gevaren. Een onbezonnen stap in het struikgewas kon je zomaar een beet van een ratelslang of een steek van een schorpioen opleveren. Het was op vele vlakken vechten om te overleven. Vaak nog erger dan Japin in zijn verhaal durfde te gebruiken, zo schrijft hij zelf in zijn nawoord.

Het eeuwige dilemma: wat is goed en wat is slecht?

Via het personage Coffee Holland laat Japin zien hoe het westerse idee van absolute tegenstellingen (‘goed’ versus ‘slecht’) destructieve gevolgen heeft gehad. De onmogelijkheid om vanuit meerdere perspectieven te kijken, maakt dat elke partij zichzelf rechtvaardigt in zijn daden. In een indringende dialoog tussen Coffee Holland, James en Granny, ontvouwt Japin een filosofisch betoog over de oorsprong van het kwaad. Coffee Holland stelt dat het kwaad niet voortkomt uit boosaardigheid, maar uit de menselijke neiging om alles in goed en kwaad te verdelen. Hij verwijst naar het Bijbelse verhaal van Adam en Eva en de boom van kennis van goed en kwaad. Volgens hem begint de ellende zodra de mens leert onderscheiden: “De mens verkeert in het paradijs zolang hij dat onderscheid maar niet kent.”

Holland beweert dat iedere mens handelt vanuit de overtuiging dat hij het goede doet, zelfs als zijn daden rampzalig zijn. Het kwaad ontstaat niet uit intentie, maar uit het uitsluiten van andere perspectieven. Zodra iemand zeker weet dat hij aan de ‘goede kant’ staat, verliest hij zijn onschuld en ontstaat conflict. “Ze weten zeker dat ze het recht aan hun kant hebben. Niet anders dan wij.” Een voorbeeld dat ik treffend vond, was de exterminatie van de bizons. De bizons waren voor de indianen dé bron van leven. De dieren hielpen hen aan voedsel, kledij, werktuigen, tenten,... Neem de bizon weg en dan valt hun levensbron weg.

Deze gedachte raakt aan de kern van de roman: de tragiek van het menselijke oordeel. Japin laat zien hoe deze manier van denken leidt tot oorlogen, veldslagen en persoonlijke breuken. Granny reageert emotioneel op Hollands relativisme, omdat zij de gevolgen van geweld en misbruik aan den lijve heeft ondervonden. Toch eindigt de scène met Hollands uitspraak: “Ik sta waar ik ben neergezet, Sallie, tussen alles in, net als jij.” Daarmee erkent hij de complexiteit van het bestaan en de noodzaak om tussen de uitersten in te leven, zonder zich te verliezen in absolute waarheden.

Hoe verder leven na een trauma?

Granny’s hele leven staat in het teken van die ene gewelddadige dag in 1836. Haar herinneringen vormen niet alleen een bron van pijn, maar ook van veerkracht. Japin toont hoe trauma’s generaties lang doorwerken.

De ontmoeting tussen Granny en Quanah – slachtoffer en “dader”, maar ook bloedverwanten – laat zien dat vergeving mogelijk is, hoe zwaar de geschiedenis ook weegt.

Wie meer wil weten over de Comanches en Quannah Parker raad ik deze video aan.