De glazen stolp (1963) Sylvia Plath

Ik had voor de eerste keer van Sylvia Plath gehoord via de podcast BoekenFM (aflevering kan je hier beluisteren: De plathcast). In de aflevering wordt uitgebreid ingegaan op haar leven en literaire loopbaan. De glazen stolp werd daarbij aangehaald als een interessant en zeer lezenswaardig boek, wat ik heel erg kan beamen.

"De glazen stolp" vertelt het verhaal van Esther Greenwood. Als jonge vrouw die net klaar is met haar studie krijgt ze de kans op een prestigieuze stage bij een weekblad in New York City heeft gewonnen. Alles lijkt aan de buitenkant succesvol. Ze is echter diep ongelukkig en voelt zich vervreemd van de wereld om haar heen. Terwijl Esther probeert haar toekomst te bepalen, begint ze te lijden aan depressie.

"Je zou toch zeggen dat ik benijd werd door duizenden andere studentes net als ik in heel Amerika, die niets liever wilden dan rondtrippelen op die lakeien schoentjes... En als mijn foto verscheen in het tijdschrift - een martini in de hand in het gezelschap van ettelijke anonieme jonge manspersonen met ideale Amerikaanse koppen dan zou iedereen denken dat ik wel een wervelend leventje moet leiden."

Haar leven lijkt de idealen van the American dream te bevestigen. Toch ervaart ze een groeiend gevoel van beklemming en onvermogen om haar leven in eigen hand te nemen, wat ze omschrijft als het gevangen zitten onder een "glazen stolp" die haar scheidt van de rest van de wereld. Het leven in New York kom haar onecht over en biedt haar niet de kansen en de vrijheid waar ze naar verlangt.

Na haar terugkeer naar huis, zonder richting en overweldigt door de verwachtingen die aan haar worden gesteld, glijdt Esther verder weg in een geestelijke crisis. Ze worstelt met suïcidale gedachten en wordt uiteindelijk opgenomen in een psychiatrische inrichting, waar ze verschillende behandelingen ondergaat, waaronder elektroshocktherapie. De roman volgt haar pijnlijke en verwarrende reis door depressie en haar pogingen om een uitweg te vinden.

Het boek, dat vaak wordt beschouwd als semi-autobiografisch neemt je als lezer mee in de wereld van een geesteszieke. Het geeft ook een beeld van de maatschappelijke verwachtingen van vrouwen in de jaren 1950 in de VS. Als vrouw had je weinig eigen keuze. Als vrouw had je ook geen seksuele autonomie en dus geen vrijheid. Uiteindelijk trouw je en sticht je een gezin. Dat is de loopbaan. De keuze wordt voor jou gemaakt. Esther ziet de jongens en mannen rond haar hun gang gaan. Als vrouw is dit onmogelijk. Het is nog de tijd voor "de pil".  Esther zoek naar controle over haar eigen lichaam, seksualiteit en toekomst en dus haar verlangen om vrij te zijn. Op een bepaald moment wordt er, op voorschrift van haar dokter, een pessarium geplaatst om zo haar seksuele autonomie te verkrijgen. Bij de eerste keer loopt ze echter een bijna fatale bloeding op.

In het boek haalt Esther ook een aantal keer de terechtstelling van de Rosenbergs aan. Een zaak die de VS sterk in haar greep had en een duidelijk voorbeeld was van de spanning die de Koude Oorlog teweeg bracht. De Rosenbergs waren ontmaskert als Russische spionnen en werden ter dood gebracht via elektrocutie. De manier van terechtstelling houdt Esther bezig. De wreedheid. Esther die ook zelf elektrocuties zal ondergaan omwille van haar geesteszieke, van haar "anders" zijn.

Je wordt als lezer echt meegezogen in Esthers instorting. Ze voelt zich als vrouw niet begrepen en langs alle kanten begrenst. Het verhaal voelt zeer realistisch aan en je voelt echt mee met Esther die strijdt tegen geestesziekte en maatschappelijke druk. De complexiteit van Esthers innerlijke strijd en haar onvermogen om uit "de glazen stolp" te breken is zeer confronterend. Op het moment dat Esther uit de psychiatrische inrichting wordt ontslagen en terug de wereld in kan, voelt ze geen vreugde.

"Ik had gehoopt dat ik me, bij mijn vertrek, zeker zou voelen en goed geïnformeerd over alles wat me te wachten stond - ik was tenslotte 'geanalyseerd'. Maar in plaats daarvan zag ik alleen maar vraagtekens." (283-284)

De roman kwam uit in 1963. Kort daarna op 11 februari 1963, op 30-jarige leeftijd, pleegde Sylvia Plath zelfmoord. Dit maakt het lezen van "De glazen stolp" nog meer intens.

Over de auteur

Sylvia Plath werd geboren op 27 oktober 1932 in Boston, Massachusetts. Ze wordt geboren in een intellectueel gezin. Haar vader Otto emigreerde uit Duitsland op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten. Daar bouwde hij een carrière uit als professor en entomoloog (insectendeskundige), met een speciale interesse in bijen aan de Boston University. Toen Sylvia nog maar acht jaar oud was, overleed hij wat een diepe impact had op haar leven en werk. Haar moeder Aurelia, afkomstig uit een een Oostenrijks-Amerikaans gezin, was lerares en gaf later ook college aan een universiteit. De relatie tussen Sylvia en haar moeder was ook complex en heeft op verschillende manieren invloed gehad op Sylvia's werk.

Plath begon reeds op jonge leeftijd met schrijven en haar werk werd al snel opgemerkt. Een wonderkind is misschien wat overdreven, maar ze maakte een voorspoedige academische loopbaan door. Ze studeerde aan het prestigieuze Smith College en later aan de Universiteit van Cambridge in Engeland, waar ze haar toekomstige echtgenoot, de Britse dichter Ted Hughes, ontmoette. Over hun relatie zijn boeken vol geschreven. Het was zowel creatief vruchtbaar als problematisch, en hun huwelijk werd uiteindelijk gekenmerkt door spanningen en conflicten.

Ted Hughes en Sylvia Plath in Yorkshire, 1956

Plath worstelde met het "vrouw-zijn" in de jaren 50. Het was een tijd waarin van vrouwen vaak verwacht werd dat ze hun levens zouden wijden aan het huishouden, hun echtgenoten en kinderen, en dat ze hun eigen ambities opzij zouden zetten. Plath voelde deze druk en worstelde met het verzoenen van haar eigen literaire ambities met de traditionele rol van vrouw en moeder. De mogelijkheden voor vrouwen om hun ambities na te streven, waren zeer beperkt. Plath probeerde zich hiertegen te verzetten, terwijl ze tegelijkertijd worstelde met haar eigen verlangen naar acceptatie en vervulling binnen diezelfde maatschappelijke structuren. Algemeen wordt haar werk gezien als een krachtige getuigenis van deze innerlijke strijd en van de bredere uitdagingen waarmee vrouwen in die tijd werden geconfronteerd.

Plath is natuurlijk vooral bekend voor haar poëzie, "De glazen stolp" is haar enige roman. In haar speelden persoonlijke ervaringen en emoties een grote rol. Plath worstelde zelf met depressie en onderging meerdere behandelingen, waaronder elektroshocktherapie. Deze persoonlijke strijd komt sterk naar voren in haar poëzie en proza. Haar worstelingen worden prachtig beschreven in haar roman "De glazen stolp".